Złotooki – pożyteczne owady w naszych ogrodach

Jak rozpoznać złotooka?

Osobniki dorosłe (czyli imago) są delikatne, często trudno zauważalne na tle zielonych liści. Długość tułowia dochodzi do 1,0-1,5 cm. Ciało zabarwione jest na zielono, lekko błękitnie lub na beżowo. U złotooka pospolitego ciało ma długość do 1 cm, a zabarwienie jest jasnozielone. Skrzydła ułożone są dachówkowato. Są przeźroczyste, ale z metalicznym zielonkawo-niebieskim połyskiem. Widać na nich siatkę żyłek. Głowa jest mała w porównaniu do reszty ciała, ale widoczne są na niej duże oczy błyszczące z daleka (stąd nazwa złotook). Na głowie są długie czułki. Osobniki dorosłe żywią się nektarem kwiatów oraz spadzią wytwarzana przez owady, głównie mszyce.

Jaja złotooka pospolitego są bardzo ciekawie zbudowane. Mają około 2 mm długości, są owalnego kształtu, barwy zielonkawej i umieszczone są na niemal 1 cm trzonku zwanym stylikiem. Stylik przypomina białawą nić. Jest to nic innego jak przędza wytwarzana przez samice, która zastyga na powietrzu tworząc mocny, ale elastyczny materiał budulcowy. Na dole stylik jest przytwierdzony do liścia lub innego elementu np. deski, ściany, metalu itd., a na górze utrzymuje jajo. Taka konstrukcja przypomina budowę silosu albo raczej wieży ciśnień. Jaja mogą być składane pojedynczo albo w złożach liczących od kilku do kilkunastu jaj. Zazwyczaj jaja spotyka się w pobliżu roślin zasiedlonych przez mszyce.

Larwa w żadnym stopniu nie przypomina osobnika dorosłego. To poniekąd problem, gdyż osoby znające złotooka w postaci dorosłej, często jego larwę traktują jak szkodnika i ją zabijają, zwłaszcza, gdy widzą, że na głowie ma wielkie szczęki. Niektórzy boją się, że larwa może człowieka dotkliwie ugryźć co nie jest możliwe. Larwa ma wrzecionowaty kształt. Jej długość to zwykle do 8-10 mm. Zabarwienie jest żółto-beżowe z brązowym deseniem na grzbiecie i po bokach ciała. Trzy pary odnóży zapewniają szybkie poruszanie się. Larwa po dotknięciu może się zwijać. Głowa jest mała, stąd też jeszcze bardziej uwidacznia duże szczęki sierpowato wygięte za pomocą których owad łapie zdobycz. Szczęki te mają duże zdolności chwytne i dużą siłę. Z tego powodu larwa jest w stanie upolować ofiarę większą od siebie. Larwy są drapieżnikami odżywiającymi się pokarmem owadzim i niektórymi pajęczakami.

Biologia

Złotook pospolity może rozwinąć dwa pokolenia w ciągu roku (lub więcej), co zależy od pogody, ale i dostępności pokarmu. Rozwój jednego pokolenia może trwać około lub nieco ponad miesiąc. Owady dorosłe zimują w różnych zakamarkach w warunkach otwartych np. w spękaniach kory, pod gałęziami, pod liśćmi, w hotelach dla owadów, a także w ludzkich domostwach. Wiosną, z chwilą, kiedy wzrastają temperatury wybudzają się ze spoczynku (diapauzy, anabiozy) i wylatują na zewnątrz. Poszukują pokarmu w postaci choćby nektaru, ale i pierwszych kolonii mszyc. Po pobraniu pokarmu kopulują, a samice poszukują miejsc do składania jaj. Wybierają te rośliny, które są zasiedlone przez pluskwiaki np. mszyce, stąd wiosną najłatwiej jest spotkać złotooki na czeremchach i trzmielinach, ale także choćby i na głogach i innych roślinach, na których rozwijają się wiosenne pokolenia szkodników.

Osobniki dorosłe złotooków składają jaja zwykle w koloniach lub w pobliżu mszyc. Jedna samica składa do 300-400 jaj. W zależności od temperatury po około 5-6 dniach wylęgają się larwy. Larwy zaraz po wylęgu od razu rozpoczynają polowanie na mszyce i inne szkodniki, które będą w stanie złapać i zjeść. Jeżeli złotooki złożyły jaja w grupach, to początkowo larwy żerują gromadnie wyniszczając mszyce, ale potem się rozchodzą i żyją w pojedynkę. Larwy przechodzą przez trzy stadia rozwojowe, liniejąc i zwiększając rozmiary swojego ciała.

Larwa z chwilą osiągnięcia dojrzałości tworzy wśród liści białawy oprzęd, w którym się przepoczwarcza. Po 10-14 dniach z kokonu wychodzi osobnik dorosły. Gdy pojawiają się osobniki dorosłe nowego pokolenia cykl się powtarza. Jesienią formy dorosłe schodzą na zimowanie, w tym migrują do siedzib ludzkich.

Znaczenie gospodarcze

Rozważając znaczenie gospodarcze złotooków, zwłaszcza złotooka pospolitego trzeba od razu wskazać, że jest ogromne, a o tym niech świadczy fakt, że są dostępne w handlu biopreparaty zawierające żywe osobniki złotooka, które stosuje się choćby w uprawach pod osłonami.

Złotooki, to zaraz obok biedronek oraz bzygowatych jedne z najefektywniejszych wrogów naturalnych mszyc. Obok nich mogą atakować jaja, larwy, gąsienice, a niekiedy nawet osobniki dorosłe niektórych gatunków owadów, ale i pajęczaków. Można je spotkać w koloniach mączlików, miodówek, przędziorków, ale także biegając aktywnie po roślinach okazyjnie polują na różne gatunki np. wciornastki, wełnowce, jaja skoczkowatych, jaja i młode gąsienice motyli i wiele innych małych owadów. Czasami próbują upolować większe od siebie chrząszcze. To tylko pokazuje, jak są aktywnymi drapieżnikami.

Bardzo ciekawe jest żerowanie larw. Wielkie szczęki (żuwaczki) służą im do łapania i przetrzymywania ofiary, ale także do przebicia ich ciała. Następnie larwa wstrzykuje w ciało ofiary enzymy, które rozkładają jej tkanki, dzięki czemu może wyssać płynną zawartość.

Jedna larwa złotooka jest w stanie zjeść od 100 do nawet 600 mszyc.

Ochrona złotooków

Złotooki z uwagi na swoją wielką role w przyrodzie w ograniczaniu szkodników powinny być chronione. Można to uczynić m.in. poprzez: