Mniszek lekarski w ogrodzie warto mieć

Lawenda wąskolistna – wymagania i uprawa w ogrodzie

16 czerwca, 2022

**Mniszek lekarski/Mniszek pospolity (Taraxacum officinale)**

Mniszek pospolity to roślina wieloletnia, bylina, należąca do rodziny astrowatych (Asteraceae), powszechnie występująca w Polsce, ale również w Europie, Azji i Ameryce Północnej. W naszym kraju spotyka się różne nazwy dla tej popularnej rośliny, m.in. dmuchawiec, mlecz, popia głowa, żabi kwiat, wilczy ząb, wole oczy. Nazwa mlecz może być jednak myląca, ponieważ mlecz polny to jednak inna roślina (nie robimy z niej miodku). Ciekawa jest nazwa w języku angielskim, bowiem mniszek to po angielsku „dandelion” - słowo pochodzi z języka francuskiego „dent de lion”, co oznacza w tłumaczeniu lwi ząb.

Gdzie można spotkać?

W warunkach naturalnych mniszek rośnie dziko na łąkach, spotkać go można na obrzeżach pól, czy też przy drogach. Dla miłośników idealnych trawników jest utrapieniem jeżeli nie akceptują innych roślin poza kostrzewami. Często uważają go za uporczywy chwast, ale dla innych to cenny surowiec zielarski wspomagający leczenie, jest także cennym pożytkiem wiosennym dla pszczół oraz składnikiem paszy dla zwierząt.

Roślina tworzy rozetę liści z centralnie umieszczonymi kwiatami (jeden kwiat na jednej łodyżce), które dorastają do 20-30 cm wysokości. Pod ziemią wytwarza długi korzeń palowy z mniej lub bardziej licznymi bocznymi odnogami.

Wykorzystanie

Mniszek pospolity to roślina wykorzystywana w wielu obszarach. Suszony lub świeży wykorzystuje się w medycynie ludowej, ziołolecznictwie, w kuchni, jako paszę dla zwierząt, a także w kosmetyce.

Pod kątem kulinarnym wykorzystuje się całe rośliny – świeże lub suszone kwiaty, liście i korzenie. Młode listki można dodawać do sałatek, jako dodatek do omletów, zup lub koktajli owocowo-warzywnych. Z majowych kwiatów przygotowuje się tradycyjny syrop, zwany miodkiem majowym, stosowany wspomagająco w podrażenianich gardła i jamy ustnej lub jako substytut miodu. Ponadto z kwiatów można przygotowywać konfitury, a dodatkowo z kwiatów i korzeni (świeżych i suszonych) przygotowuje napary, wyciągi, nalewki, a nawet wino. Suszony surowiec można dodawać również do herbatek ziołowych, a korzeń wykorzystywany był w przeszłości do produkcji kaw zbożowych w połączeniu z cykorią.

W krajach Ameryki Północnej Indianie spożywali liście surowe lub gotowane jako dodatek do mięsa, a kwiaty wykorzystywali do aromatyzowania alkoholi. Z kolei w Japonii jada się sparzone młode liście mniszka w połączeniu z różnymi przyprawami.

Wiele źródeł podaje, że ziele mniszka wykorzystywano w lecznictwie już od czasów średniowiecznych, inne natomiast wskazują na wiek XVI. Niezależnie od tego, był i jest tradycyjnie stosowany jako środek przeciwzapalny, lekko przeczyszczający i moczopędny oraz łagodzący wzdęcia i uczucie dyskomfortu w żołądku.

Mniszek pospolity/lekarski wykorzystywany jest także w kosmetyce. Wykazuje działanie regeneracyjne na skórę, w tym na zmniejszenie podrażnień. Ciekawostką kosmetyczną jest fakt, że tzw. mleczko białe pozyskiwane z mniszka, służyło do przypalania brodawek i kurzajek już w VII i VIII wieku w krajach arabskich.

Warto również wspomnieć, że mniszek to roślina miododajna. Kwitnie już od kwietnia/maja, więc jest doskonałym pożytkiem dla budzących się owadów zapylających, pszczół, trzmieli, motyli, chrząszczy i innych.

Właściwości odżywcze i zdrowotne

Substancje czynne, które znajdziemy w roślinie, to przede wszystkim: fenolokwasy, związki gorzkie, sterole, sole potasu, ale także olejki, śluzy i witaminy (A, B1, B2, C, D). Jednak to właśnie wspomniane dwie pierwsze substancje odgrywają główną rolę terapeutyczną, za którą roślina jest ceniona, ponieważ pobudzają produkcję śliny, wydzielanie soku żołądkowego, a tym samym zwiększają apetyt i pobudzają trawienie. Przetwory przygotowywane z mniszka, wykazują działanie żółciopędne, moczopędne, mają właściwości odkażające. Uważa się także, że niektóre z substancji czynnych, znajdujących się w roślinie, zapobiegają niedokrwistości.

Pamiętajmy, że jest to roślina zielarska, zawiera substancje czynne, które nie są obojętne dla naszego organizmu, dlatego zawsze należy stosować umiar w jej spożyciu. Z tego też względu ziela mniszka nie powinny stosować osoby, które są uczulone na rośliny z rodziny astrowatych lub mające problemy z drogami żółciowymi, wrzodami i funkcjonowaniem wątroby.

Kiedy zbierać mniszek?

Młode listki do celów kulinarnych zbiera się już wczesną wiosną, są wtedy najsmaczniejsze. Starsze liście będą gorzkie w smaku. Kwiaty do produkcji miodku i do suszenia pozyskuje się na przełomie kwietnia/maja. Należy pamiętać, żeby zbierać je w dzień słoneczny i suchy, mają wówczas największą wartość pod kątem wykorzystania. Pamiętajmy, żeby surowiec pozyskiwać z miejsc jak najmniej zanieczyszczonych, oddalonych od dróg (spaliny) oraz pól uprawnych, na których mogą być stosowane środki ochrony roślin. Ziele i kwiat należy suszyć od razu po zebraniu w przewiewnym i zacienionym miejscu. Podobnie suszy się umyty i pocięty w paski korzeń, z tą różnicą, że korzeń mniszka z przeznaczeniem do celów ziołoleczniczych pozyskuje się jesienią.

Przepis na syrop z mniszka (miodek majowy)

400/500 kwiatów mniszka (dobrze rozwiniętych i najlepiej bez szypułek),
0,5 kg cukru (niektórzy stosują 1 kg dla uzyskania bardziej gęstej konsystencji) lub miód,
1 cytryna (zamiennie ocet jabłkowy 6-8 łyżek),
ok. 1 litr wody,
opcjonalnie można dodać przyprawy według wyboru: 1-2 gałązki tymianku, 2 cm kawałek imbiru, laskę cynamonu czy też goździki lub gwiazdkę anyżu.

Po zebraniu kwiaty należy rozłożyć i pozostawić na około godzinę np. na gazecie, aby wszelkie owady mogły uciec. Następnie zalewamy je wodą i ogrzewamy ok. 15-20 minut na wolnym ogniu. Tak przygotowany wywar odstawiamy na minimum 12 godzin. Po upływie tego czasu odcedzamy kwiaty (wyrzucamy je), do pozostałego wywaru dodajemy cukier i gotujemy do uzyskania bardziej gęstej konsystencji. Następny krok to dodanie wyparzonej i pokrojonej w plasterki cytryny/octu i ponowne zagotowanie. Gorący syrop przekaładamy do słoiczków (nie wymaga pasteryzacji z uwagi na zawartość cukru).

Tak przygotowany syrop może służyć jako słodzik do napojów, naleśników, gofrów lub wspomagająco w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła oraz jako środek wspomagający trawienie. Zaleca się, aby nie przekraczać dawki 2-3 łyżeczek w ciągu doby.

Warto wspomnieć, że zamiast cukru, do przygotowania miodu z mniszka, można zastosować miód pszczeli (wtedy nie gotujemy całości) – otrzymamy wówczas tzw. miód ziołowy. Proporcje do wykonania miodu w tej wersji jest bardzo proste. Zerwane kwiaty zalewamy miodem (takim, jaki lubimy), tak żeby były przykryte, dodajemy sok i otartą skórkę z cytryny i np. starty imbir. Całość odstawiamy na ok. 3 tygodnie. Należy pamiętać, aby chociaż raz dziennie miód przemieszać/wstrząsnąć, aby składniki „przegryzły się”. Po upływie tego czasu, miód przecedzamy i odstawiamy w ciemne miejsce. Wykorzystujemy jak miód.