Mączlik warzywny – jak go zwalczać w ogrodzie?

Mączlik warzywny – przykład wpływu zmian klimatycznych na owady

Mączlik warzywny to przykład adaptacji szkodnika występującego na roślinach dziko występujących do żerowania na roślinach uprawianych przez człowieka. Powodem tego zjawiska w dużej mierze były zmiany klimatyczne pozwalające mu na coraz lepszy rozwój i poszukiwanie nowych nisz, które mógłby opanować. Mączlik warzywny to bowiem szkodnik termofilny, czyli ciepłolubny – jego liczny rozwój i ekspansja możliwe są tylko w warunkach wzrostu temperatur.

Jak rozpoznać, że to mączlik warzywny?

Osobniki dorosłe to pluskwiaki mające do 1,5 mm długości. Rozpiętość skrzydeł wynosi około 3 mm. Głowa i tułów są ciemne, odwłok żółtawy i pokryty białym woskowym nalotem. Skrzydła posiadają̨ jedną żyłkę pośrodku, a na każdym skrzydle przednim znajdują̨ się dwie ciemne plamki. Jest to cecha charakterystyczna pozwalająca odróżnić gten atunek od mączlika szklarniowego. Aparat gębowy typu kłująco-ssącego. Samica posiada gruszczoły za pomocą których wydziela kleistą ciecz służącą̨ do przyklejenia jaj do liścia.

Jaja są podłużnie owalne z wyrostkiem, który zagłębia się w tkankę̨ po nakłuciu liścia pokładełkiem. Początkowo są jasne, niemal przeźroczyste, a następnie ciemnieją. Ułożone są pionowo w okrąg lub półokrąg na dolnej stronie liścia, co jest charakterystyczne dla tego gatunku.

Larwy przechodzą przez cztery stadia rozwojowe. Są owalne, lekko wypukłe, barwy białej, a całe ciało pokrywa warstwa wosku. Pierwsze stadium jest przezroczyste z żółtawym odcieniem, ma trzy pary długich nóg za pomocą których się porusza, a także długie czułki. Drugie stadium jest nieco większe, a nogi są krótkie i niefunkcjonalne, zaś czułki proste. Trzecie stadium jest jeszcze większe, a czułki są mocno zakrzywione w kształcie litery „U”. Czwarte stadium larwalne (czyli puparium) ma czułki proste lub delikatnie zakrzywione, jednolicie szerokie i zachodzące na przednie nogi, oczy są czerwone. Stadium to już nie żeruje. Larwy posiadają aparat gębowy kłująco-ssący, a także silnie wydzielają spadź.

Cykl rozwojowy

Gatunek rozwija w ciągu roku kilka pokoleń. Ich liczba zależy jednak od przebiegu pogody. Im jest cieplej i im dłużej trwa sezon wegetacyjny tym ich więcej. Standardowo przyjmuje się, że w ciągu roku pluskwiak wydaje na świat do 3-5 pokoleń, a w niektórych krajach może być ich nawet do 10-12. Zimują samice na dolnej stronie liści roślin żywicielskich. Wytrzymują spadek temperatur nawet do −18 °C. Po nadejściu wiosny, na żywicielu zimowym rozwija się pierwsze pokolenie. Następnie szkodnik migruje na inne rośliny kapustne, gdzie może rozwinąć kilka pokoleń. Samice składają jaja od połowy maja do września. W temperaturze około 28 oC czas rozwoju szkodnika trwa około 20 dni, a im niższa temperatura tym ten okresi się wydłuża nawet do 48 dni. Z jaj, po 7-10 dniach, wylęgają się larwy, które przechodzą 4 stadia rozwojowe. Czas rozwoju stadiów larwalnych skraca się wraz ze wzrostem temperatury, choć zwykle każde ze stadiów trwa 10 dni. W okresie lata samice pokonują krótkie dystanse, natomiast jesienią, zwłaszcza, gdy jest ciepło to samice, które będą zimować potrafią przelecieć nawet do 2 km w poszukiwaniu roślin do zimowania. Zasiedlają wówczas głównieglistnik jaskółcze ziele, mniszek lekarski, mlecz polny, cykorię podróżnik oraz rzepak ozimy.

Rośliny żywicielskie

Owad występuje na roślinach kapustowatych, w tym na kapuście (białej i czerwonej), borkule, kalafiorze, brukselce, kalarepie, jarmużu, brukwi, rzepie, rzepaku i innych. Pojawia się też na roślinach dzikich m.in. glistniku jaskółcze ziele, wilczomleczu migdałolistnym, gruszyczce zielonawej, mniszku lekarskim, mleczu polnym i cykorii podróżnik.

Szkodliwość

Szkodliwe są zarówno osobniki dorosłe jak i larwy, które nakłuwając tkanki wysyają soki, prowadząc przy licznym występowaniu do osłabienia roślin, co jest groźne zwłaszcza w okresach suszy. W miejscu silnego żerowania mogą pojawiać się przebarwienia roślin, a także rozwijać sprawcy chorób. Ponadto wydzielana przez pluskwiaki spadź powoduje rozwój grzybów sadzakowych. Grzyby te ograniczają powierzchnię asymilacyjną roślin, nie wspominając o psuciu wyglądu roślin, które wymagają wówczas dokładnego mycia przed konsumpcją np. liście jarmużu. O grzybach sadzakowych jest oddzielny materiał dostępny TUTAJ.

Jak obserwować?

Obserwacje nad pojawem szkodnika wykonuje się od maja do końca okresu wegetacji roślin. Szkodnika poszukuje się na spodniej stronie liści. Można również poszukiwać owada wczesną wiosną na roślinach, na których zimuje (wspomniane chwasty, czy też rzepak ozimy). W monitoringu wykorzystuje się także żółte tablice lepowe.

Zwalczanie

W ogrodnictwie hobbystycznym, w którym nie wolno zgodnie z prawem stosować chemicznych środków ochrony roślin dla profesjonalistów (jeżeli nie ma się ukończonych szkoleń) główne działania przy zwalczaniu mączlika warzywnego polegają na zapobieganiu jego masowemu namnażaniu się. Od razu, z chwilą wykrycia pierwszych osobników należy działać, gdyż później będzie bardzo trudno opanować szkodnika. Do ograniczania pojawu szkodnika stosuje się:

• zwalczanie chwastów, na których mączlik się rozwija, zwłaszcza glistnika,
• izolowanie warzyw kapustowatych w małych ogrodach od dużych pól rzepaku ozimego i innych zimujących kapustowatych na których szkodnik zimuje,
• dbanie o wrogów naturalnych w ogrodzie, a zwłaszcza o ośćowate i biedronkowate, które mogą atakować mączlika. Warto jest choćby tworzyć hotele dla owadów,
• stosować do wyłapywania nalatujących owadów żółte tablice lepowe,
• na początku nalotu szkodnika (od wiosny) na małych warzywniakach można mechanicznie niszczyć owady zakładające kolonie poprzez ich rozgniatanie. Można też przecierać od spodu liście kapustowatych wodą z mydłem potasowym zmywając jaja i larwy,
• stosowanie płodozmianu,
• dokładne zbieranie i zakopywanie resztek po uprawie kapustowatych, które były zasiedlone przez mączlika. ich wyrzucanie na kompost nie przerwie zimowania szkodnika,
• stosowanie preparatów ekologicznych opartych na oleju rydzowym lub na silikonie do opryskiwania roślin od spodu celem uduszenia jaj, larw i dorosłych mączlików. Bardzo dokładnie trzeba nanieść olej lub silikon, gdyż tylko wówczas zadziałają. Zabieg należy powtarzać,
• stosowanie preparatów opartych na olejku pomarańczowym, które są dopuszczone do stosowania przez nieprofesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin. Takie olejki mają często działanie owady-, roztoczo- i grzybobójcze,
• należy sprawdzać, czy dla ogrodników-hobbystów (czyli nieprofesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin) są zarejestrowane preparaty chemiczne do zwalczania szkodnika. Takie środki powinny mieć zapis w etykiecie "mączlik warzywny" lub "mączliki" lub "inne szkodniki". Bezwzględnie trzeba zobaczyć też jaka jest karencja takich preparatów.

  Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

  Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl