Jak uprawiać marchew? – podstawowe informacje
10 stycznia, 2024
Jak uprawiać bób? – podstawowe informacje
10 stycznia, 2024Szukasz ciekawych odmian ziemniaków?
Jeżeli zainteresowała Ciebie uprawa ziemniaka czy to w gruncie, czy pod włókniną, bądź masz balkon lub taras, to może zainteresujesz się tymi odmianami, które jako DIONP uprawialiśmy we własnym ogrodzie? Kolekcję naszych odmian opisaliśmy TUTAJ.
Informacje ogólne
Ziemniak (Solanum tuberosum) to roślina z rodziny psiankowate. Występuje pod wieloma nazwami regionalnymi a nawet lokalnymi. Najczęstsze określenia to: kartofel, pyra, grula bądź bulwa.
W Polsce jest zaliczany do warzyw. Uprawiany jest jako gatunek jednoroczny dla potrzeb pozyskania jadalnych bulw, które można długo przechowywać. Liści, pędów i kwiatów ziemniaka się nie zjada. Podobnie nie zjada się bulw, które pod wpływem słońca zzieleniały, a przez to mogą zawierać szkodliwą solaninę w podwyższonej ilości.
Ziemniaki uprawia się zwłaszcza wegetatywnie przez bulwy, jednakże w ogrodnictwie hobbystycznym pojawiły się także nasiona tej rośliny. Najłatwiej jednak jest tą roślinę sadzić a nie siać.
W ogrodach ziemniaki sadzi się do gruntu, na grządkach podwyższanych, ale i dobrze rozwija się uprawa pojemnikowa, czy też w workach. Z tego powodu choćby kartofle zagościły na balkonach i tarasach. Część osób bardzo wczesne odmiany ziemniaka prowadzi pod osłonami np. z agrowłókniny na bardzo wczesny zbiór, ale zanim temperatury będą na tyle duże, że roślinie tej będą przeszkadzały. Z tego powodu wiele takich osłon się ściąga z chwilą wzrostu temperatur.
Rynek odmian ziemniaka jest bardzo duży. Dziś można kupić ziemniaki żółte, fioletowe, różowe, czerwonawe, w tym czasami różnią się kształtem bulw – owalne, podłużne itp. Różnią się one kolorem skórki, miąższem, zawartością skrobi, smakiem, a zwłaszcza przeznaczeniem. Ziemniaki uprawiane przez ogrodników na cele spożywcze to bardzo ciekawe rośliny reprezentowana przez wiele odmian. Z częścią z nich można zapoznać się obserwując odmiany uprawiane przez DIONP.
Warto wiedzieć, że nie ma w Polsce formalnego podziału ziemniaków na odmiany jadalne i paszowe. Taki podział panował w danych latach, ale obecnie już się odchodzi od takiego nazewnictwa, gdyż każdy ziemniak jest jadalny, acz nie każdy jest jednakowo smaczny.
W Polsce nadal panuje podział wśród konsumentów na ziemniaki białe i żółte. Kolor bulwy dla wielu osób ma znaczenie. Te o żółtym miąższu określa się często mianem maślanych, a te o białym niesłusznie, że są pastewne.
Dla konsumentów najważniejsze jest to do jakiego typu kulinarnego dana odmiana ziemniaka jest zaliczana, bo to decyduje o jego przeznaczeniu choćby w kuchni. Typ kulinarny A — sałatkowy, Typ kulinarny B — ogólnoużytkowy, Typ kulinarny C — lekko mączysty, Typ kulinarny D – bardzo mączysty. Występują także typy pośrednie np. AB, BC, CB, CD, AB-B, B-BC itp. bowiem niektóre odmiany nie da się przypisać tylko do jednego typu użytkowego, gdyż wykazują także cechy należące do innych typów, stąd zakwalifikowano je do typów pośrednich, co wskazuje na szerszą możliwość ich wykorzystania w kuchni.
Ziemniak to warzywo doskonale sobie radzące w warunkach glebowo-klimatycznych Polski. Wzrastające temperatury nie są korzystne dla uprawy tej rośliny, gdyż woli ona chłodniejsze warunki.
Do prawidłowego wzrostu ziemniaka najkorzystniejsza jest temperatura w granicach 15–20°C. jeżeli spadki temperatur nocą są duże, a w ciągu dnia rosną do ponad 30oC to nie są to dobre warunki dla zawiązywania i rozwoju bulw, zwłaszcza jak oddziałują na roślinę dłużej. Bardzo gorące lata mogą być czynnikiem ograniczającym plonowanie, zwłaszcza jak są połączone z niedoborami wody.
Ziemniaki nie są roślinami odpornymi na mróz. Liście i pędy giną już w temperaturze poniżej -1,5°C. Dłużej utrzymujące się temperatury powyżej 25oC wstrzymują rozwój roślin i zmniejsza się zawartość suchej masy w bulwach.
Ziemniaki warto kupować ze sprawdzonego źródła, aby były wolne od bardzo groźnych chorób, zwłaszcza bakteriozy pierścieniowej ziemniaka. Niestety, zakupy w internecie, z niewiadomego źródła, bez paszportu roślinnego mogą skutkować przyciągnięciem groźnych chorób tego warzywa na własne grządki. Na rynku są dostępne już sadzeniaki w małych opakowaniach przeznaczone pod sadzenie przez hobbystów.
Jak najbardziej można także kupne ziemniaki w sklepie spożywczym poddać uprawie, ale trzeba pamiętać, że często w magazynach są one chronione specjalnymi preparatami, które zapobiegają ich kiełkowaniu w trakcie przechowywania.
Do sadzenia wykorzystuje się mniejsze ziemniaki zwane sadzeniakami. Powinny mieć widoczne na skórce oczka z których będą kiełkowały. Można oczywiście przecinać duże ziemniaki na pół i je wysadzać, ale to zwiększa ryzyko pojawu chorób w miejscu przecięcia tkanek.
Termin sadzenia
Ziemniaki muszą trafić do odpowiednio nagrzanej gleby. Sadzenie bulw niepodkiełkowanych ziemniaków rozpoczyna się, gdy temperatura gleby na głębokości 10 cm wynosi 5-8°C. Podkiełkowane sadzeniaki można z kolei sadzić, gdy temperatura gleby wynosi 5-6°C.
W rejonach cieplejszych praktykowane jest sadzenie ziemniaków niekiedy od marca, ale pod okrywami, gdyż przymrozki jakie mogą się pojawić uszkodzą bądź nawet zniszczą uprawę. Nie w każdym roku się to uda, bo wiosny są bardzo zmienne pod kątem temperatur.
Termin sadzenia może być inny w zależności od regionu kraju. Na południu Polski ziemniaki w niektóre lata sadzi się od początku kwietnia. Na ścianie północno-zachodniej i w Polsce centralnej od połowy kwietnia. Najpóźniej sadzi się ziemniaki stricte na północy, bowiem dopiero od końca kwietnia do połowy maja.
W hobbystycznej uprawie ziemniaków w ogrodzie praktykuje się sadzenie ich w redlinach tudzież na płask. Sadzenie w redlinach pozytywnie wpływa na proces zawiązywania się bulw.
Głębokość sadzenia i rozstaw roślin
Ziemniaki sadzi się w redlinach bądź na płask na głębokości 7-8 cm. Na glebach lekkich, które mają tendencję do przesuszania się można zwiększyć głębokość sadzenia do 10-12 cm. Odległość sadzeniaków od siebie zależy od ich wielkości. Pomiędzy małymi sadzeniakami warto zachować 20 cm odległości. Przy średnich stosuje się odstęp 30-40 cm, a przy dużych nawet 40-50 cm.
Dla warunków hobbystycznych wystarczający jest rozstaw pomiędzy redlinami w granicach 60-75 cm. Trzeba tylko pamiętać, że dobrze byłoby w trakcie wegetacji wykonać obsypywanie ziemniaków, co poprawia ich rozwój, a zarazem ogranicza rozwój chwastów.
Przy uprawie pojemnikowej zwykle do dużej donicy sadzi się 1-3 ziemniaki. Przy uprawie w skrzyniach warto pomiędzy sadzeniakami zastosować odstęp np. 20-30 cm.
Celem przyśpieszenia rozwoju roślin można pokusić się o domowe pobudzenie bądź podkiełkowanie sadzeniaków. Pobudzenie jest łatwiejszym procesem do wykonania w warunkach domowych niż podkiełkowywanie.
Pobudzenie polega na tym, że posortowane sadzeniaki, wolne od uszkodzeń umieszcza się w cieplejszym, ale ciemnym miejscu (światło może hamować wzrost kiełków) na okres 2-3 tygodni przed planowanym sadzeniem bulw do gleby. Optymalna temperatura do pobudzania to 10-12 oC. W pomieszczeniu dobrze jest też podnieść wilgotność powietrza do 80-90% np. wstawiając w miejsce podkiełkowania sadzeniaków pojemniki z wodą, aby ta wysyciła powietrze. Po tym okresie pobudzone sadzeniaki mają w zagłębieniach oczek białe kiełki długości 1-2 mm. Takie sadzeniaki umieszcza się delikatnie w glebie w docelowym miejscu uprawy. Pobudzenie bulw przyśpiesza całą uprawę o kilka dni.
Podkiełkowywanie to trudniejszy i czasochłonny proces. Proces podkiełkowywania sadzeniaków może trwać nawet 4-6 tygodni. Proces ten odbywa się w warunkach światła słonecznego, choć niektórzy wspomagają się lampami do rozwoju roślin. Dla oszczędności lepiej skorzystać po prostu z widnych pomieszczeń w których rozłożone równomiernie sadzeniaki będą doświetlone przez promienie słoneczne. Światło jest istotne, aby nie doszło do nadmiernego wyciągania się kiełków co jest niepożądane. Podkiełkowywane sadzeniaki powinny mieć kiełki długości 1-3 cm. Nie więcej. Kiełki te powinny być jednocześnie grube i dobrze trzymać się bulwy. Podkiełkowywaniu sprzyja temperatura powietrza w granicach 13-5 oC oraz wilgotność powietrza 85-90%. Utrzymanie wilgotności jest kluczowe, aby bulwy nie wysychały. Podkiełkowywanie przyśpiesza całą uprawę o 7-14 dni. Jak zatem widać, prawidłowe podkiełkowywanie sadzeniaków wymaga więcej zachodu niż ich pobudzanie, zatem trzeba samemu zdecydować z której metody skorzystać.
Stanowisko uprawy
Ziemniaki preferują stanowisko słoneczne, najlepiej osłonięte, zwłaszcza przed wiosennymi przymrozkami.
Gleba powinna być żyzna, przepuszczalna, najlepiej piaszczysto-gliniasta (tzw. gleby średnio-zwięzłe). Rośliny źle rosną na glebach ciężkich, podmokłych, bardzo gliniastych.
Ziemniaki preferują lekko wilgotną glebę. Susza jest czynnikiem ograniczającym plony. Podatne na stresy termiczno-wilgotnościowe odmiany ziemniaka mogą wykazywać tzw. objaw pustowatości bulw, który wykrywany jest po ich rozcięciu np. do obiadu.
Ziemniaki preferują glebę lekko kwaśną (pH 5,5–6,5). Na glebach kwaśnych i bardzo kwaśnych (pH poniżej 5,0) może dojść do zahamowania wzrost roślin, natomiast na glebach o odczynie obojętnym i zasadowym (pH powyżej 6,7) może dojść do silnego porażenia bulw przez parcha. W wielu ogrodach hobbystycznych ta choroba daje się we znaki a to może właśnie wynikać ze zbyt wysokiego odczyny gleby i dodatkowo z zakupu sadzeniaków o wątpliwej zdrowotności.
Ziemniaki bardzo dobrze reagują na obornik i można je sadzić w pierwszym i drugim roku po jego aplikacji. Bardzo dobrze rosną także na ziemi kompostowej, przefermentowanym oborniku, a także po nawozach zielonych.
Ziemniaka nie należy uprawiać w monokulturze. Należy starać się izolować inne rośliny psiankowate od ziemniaka celem ich ochrony przed chorobami i szkodnikami. Tu szczelnie istotna jest zaraza ziemniaka i alternarioza mogąca przenosić się na pomidory. Pomidory, bakłażany, miechunki, papryki, tomatillo, pepino-gold lepiej uprawiać w dalekim sąsiedztwie.
Jako towarzystwo dla ziemniaka na grządce warto wybrać: bób fasolę, warzywa kapustne, kukurydzę, len, miętę, nasturcję.
Złe towarzystwo to np. arbuz, burak ćwikłowy, bakłażan, dynia, marchew, melon, ogórek, patison, pietruszka, pomidor, seler, słonecznik.
Nawożenie
Jeżeli ziemniaki w ogrodach uprawiane są na żyznym podłożu, to zwykle nie potrzebuje dodatkowego nawożenia w ogrodnictwie hobbystycznym. Jeżeli gleba jest uboższa w składniki pokarmowe, to warto zastosować nawożenie nawozem naturalnym bądź innym wieloskładnikowym przed sadzeniem bulw.
Zabiegi pielęgnacyjne
Podstawowe działanie to utrzymanie wilgotności gleby w okresach przedłużającej się suszy.
Ziemniaki uprawiane w gruncie w redlinach bardzo dobrze reagują na proces ich podsypywania (redlenia, okopywania), który to proces sprzyja tworzeniu większych bulw. Dzięki obsypywaniu nagarniana jest gleba na podstawę łodyg oraz na system korzeniowy, a także spulchnianie podłoża połączone z jednoczesnym mechanicznym ograniczaniem chwastów. Podsypywanie wykonuje się w ogrodach hobbystycznych zwykle motyką dwa razy. Pierwsze redlenie wykonuje się, gdy rośliny mają 17-20 centymetrów, co przypada zwykle na przełomie maja oraz czerwca. Drugie obsypywanie odbywa się 7-14 dni później, kiedy łodygi mają wysokość 20-25 centymetrów. Jeżeli wystąpią bardzo silne opady deszczu i nastąpi osiadanie redlin, w tym zacznie się ukazywać wierzch bulw (które będą zielenieć) to za każdym razem warto dokonać delikatnego ich przysypania.
W trakcie wegetacji można stosować biostymulatory w postaci opryskiwania roślin wieczorem lub wczesnym rankiem.
Ziemniak może być uszkadzany przez choroby i szkodniki.
