Grzyby leśne w ogrodzie – czy da się je uprawiać?
10 stycznia, 2024Jak uprawiać ziemniaki? – podstawowe informacje
10 stycznia, 2024Szukasz ciekawych odmian marchwi?
Jeżeli zainteresowała Ciebie uprawa marchwi czy to w gruncie, czy pod osłonami, bądź masz balkon lub taras, to może zainteresujesz się tymi odmianami, które jako DIONP uprawialiśmy we własnym ogrodzie? Kolekcję naszych odmian opisaliśmy TUTAJ.
Informacje ogólne
Marchew to warzywo z rodziny selerowatych, które wywodzi się z Azji. W uprawie dominuje marchew zwyczajna i różne jej odmiany (Daucus carota ssp. sativus). Uprawia się ją jako roślinę jednoroczną i zbiera plon, ale po przezimowaniu w drugim sezonie pojawia się pęd kwiatostanowy i część osób zbiera własne nasiona z marchwi do kolejnych siewów. Tu jednak trzeba wskazać, że zbierając nasiona z odmian mających przy nazwie zapis F1 (pokolenie pierwsze), nie otrzyma się takiej samej odmiany po ich wysiewie, gdyż zgodnie z prawami genetyki następuje tam rozszczepianie się cech. Otrzymany zostanie mieszaniec, który może się różnić od odmiany, z której go zebrano.
W dobie obecności na rynku odmian marchwi z innych krajów zdarzają się sytuacje, że siane w Polsce odmiany zagraniczne mogą przedwcześnie zakwitać z uwagi na odmienne warunki klimatyczne.
Plonem marchwi są korzenie o podłużnym bądź bardziej okrągłym kształcie. Korzenie mogą być krótsze, dłuższe, mniej lub bardziej pękate, ostro bądź półokrągło zakończone. Jadalne są także młode liście, choćby jako składnik pesto.
Pierwotnie marchew posiadała biały korzeń, dokładnie jak współczesny pasternak, kolendra czy pietruszka. Uprawiano ją dla liści i nasion. Marchew zawiera około 32 000 genów (więcej niż ludzie), z których dwa recesywne przyczyniają się do gromadzenia karotenoidów, takich jak alfa i beta-karoten, które są odpowiedzialne za kolor. Naukowcy uważają, że pierwsi rolnicy nieumyślnie uprawiali kolorowe marchewki, a następnie kontynuowali tę praktykę w bardziej celowy sposób, aby odróżnić je od dzikich. Około 1100 lat temu pojawiły się odmiany fioletowe, a następnie żółte, a kolejne 600 lat później, dzięki dalszej selektywnej hodowli, pojawiła się nowoczesna forma pomarańczowa, zawierająca dużo beta-karotenu. Odmiany pomarańczowe zawierają więcej słodyczy niż pozostałe kolory, w tym można spotkać odmiany supersłodkie wykorzystywane choćby na przetwory dla dzieci. Odmiany o zabarwieniu fioletowym zawierają cenne antocyjany.
Obecnie marchew o pomarańczowym korzeniu dominuje w sprzedaży, jednakże w świecie ogrodników-hobbystów zaczyna się moda na siew odmian o innych kolorach - czerwonym, białym, żółtym i fioletowym, w tym są odmiany o kolorach pośrednich.
Marchew uprawiana przez ogrodników na cele spożywcze to bardzo ciekawa roślina reprezentowane przez wiele odmian. Z częścią z nich można zapoznać się obserwując odmiany uprawiane przez DIONP.
Na rynku są dostępne nasiona konkretnych odmian marchwi, jak również dostępne są mixy np. kolorystyczne. Należy nadmienić, że niekiedy się zdarza, że mieszanki dostępne w sprzedaży nie zawsze zawierają wykaz odmian, które wchodzą w skład całości.
Marchew w warunkach hobbystycznych uprawia się w uprawie na płask, jak również w uprawie w redlinach. Warzywo to jest wysiewane w gruncie, na grządkach podwyższanych, niekiedy w donicach na balkonach i tarasach, a także można spotkać je w uprawie pod osłonami.
Dostępne w sprzedaży odmiany charakteryzują się zróżnicowaną wczesnością. Odmiany wczesne można zbierać po upływie około 70-110 dniach od siewu, odmiany średniowczesne po 110-130 dniach, odmiany średniopóźne po 130-150 dniach, a odmiany późne po 150 dniach od momentu wykonania siewu.
Z wczesnością marchwi jest też powiązany konkretny typ tego warzywa. Odmiany typu Paryskiego i Amsterdamskiego są to odmiany wczesne. Typ Nantejski to odmiany średniowczesne. Odmiany typu Berlikumer i Flakke są to odmiany średniopóźne.
Przy uprawie marchwi ważne jest to, że jej siewki są dość wytrzymałe na niskie temperatury, dlatego też znoszą kilkustopniowe przymrozki. Trzeba jednak wiedzieć, że zbyt długo utrzymujące się chłody (poniżej 10oC) mogą wywołać u wrażliwych odmian zjawisko jarowizacji a to może spowodować, że roślina w pierwszym roku uprawy zacznie wybijać w kwiatostan.
Marchew ma dość szerokie wymagania termiczne. Rośnie w temperaturach 5-35oC, jednakże najlepsze warunki znajduje, gdy temperatura utrzymuje się w okolicach 17-20oC, bo wówczas tworzy się prawidłowy korzeń. Gdy przez dłuższy okres czasu jest zbyt chłodno (11-13oC) to korzenie mogą być długie, ale cienkie. Z kolei, gdy jest za ciepło przez dłuższy okres czasu (powyżej 25oC) to korzenie są krótki i grubsze, ale jednocześnie plon może spaść.
Marchew źle reaguje na suszę w okresie kiełkowania, wschodów i w czasie wydłużania się korzenia spichrzowego. Obniża ona plon, a także pogarsza smak i wartości odżywcze korzeni. Marchew ma również wysokie wymagania co do stanowiska, zwłaszcza kultury jego uprawy.
Termin siewu
Marchew uprawia się z nasion, z siewu bezpośredniego. Spotyka się pojedynczych ogrodników wskazujących, że robią sobie rozsadę, ale w praktyce nie ma to większego zastosowania. Traktować to można jedynie jako ciekawostkę i ewentualnie eksperyment do przetestowania.
Termin siewu marchwi uzależniony jest od wczesności odmiany i jej przeznaczenia. Na wczesny zbiór należy wysiać nasiona jak najwcześniej wiosną - od marca lub w kwietniu (odmiany wczesne). Na zbiór korzeni w lecie i na początku jesieni siewy wykonuje się w kwietniu i maju (odmiany średniowczesne i średniopóźne), a na przechowywanie plonu wysiewa się marchew w maju (odmiany późne). Poszczególne odmiany na opakowaniach nasion mają zalecane terminy siewu podane przez hodowcę.
Zbiór wczesnej marchwi trwa niekiedy już od czerwca do lipca, zaś odmiany późne wykopuje się w październiku lub w listopadzie. Warto wiedzieć, że w profesjonalnych uprawach próbuje się tak prowadzić uprawę pod osłonami, żeby na rynek można było sprzedawać część plonu już od maja.
Nie jest żadnym wielkim odkryciem i to, że marchew na wczesny zbiór wiosenno-letni wysiewa się także w listopadzie lub grudniu. Nasiona marchwi bardzo dobrze zimują. Przy uprawie ozimym marchwi chodzi o to, żeby nasionka znalazły się w glebie, ale nie wykiełkowały przez zimę. Kiełkowanie ma się odbyć dopiero wiosną. Z tego powodu jak jest ciepła jesień to niekiedy siewy wykonuje się w grudniu, a były i sytuacje, że nawet w styczniu. Ważne jest to, żeby nasiona nie wykiełkowały w środku zimy, a że marchew dość długo kiełkuje, dlatego krótkotrwałe ocieplenia w zimie jej nie szkodzą.
Głębokość siewu i rozstaw siewek
Marchew sieje się na głębokość 1-2 cm. Kiełkowanie w temperaturze 24oC trwa 12-15 dni. Warto wiedzieć, że na rynku są nasiona w postaci sypkiej, ale również w postaci biodegradowalnej taśmy, którą się przysypuje glebą w dołkach, co pozwala utrzymać odpowiedni rozstaw roślin.
Uprawa ma zwykle charakter rzędowy i taka jest zalecana. Nie zaleca się bardzo gęstego siewu, gdyż to wymusza mocne przerywanie roślin. Uszkadzanie roślin przez ich wyrywanie może zwabiać muchy połyśnicy marchwianki stąd, jeżeli takie przerywanie się robi, to warto od razu w uprawie mieć żółte tablice klejowe wyłapujące muchy szkodnika.
Przy siewie na wczesny zbiór zagęszczenie roślin może być nieco większe (150–200 szt./m2) niż przy siewie na późny zbiór, zwłaszcza, gdy zależy nam na większych korzeniach (80–180 szt./m2). Im większe zagęszczenie roślin, tym mniej miejsca mają korzenie na rozrost, a dodatkowo rośliny konkurują ze sobą o stanowisko, wodę i pokarm. Im słabsze stanowisko, tym mniejszy plon korzeni.
Po przerywaniu obsadę roślin w rzędzie warto dostosować do tego, czy zbieramy marchew na pęczki czy na przechowywanie. Jak na pęczki to odstęp pomiędzy roślinkami w rzędzie powinien wynosić 1,5–2,5 cm. Jak zbieramy korzenie latem i jesienią, w tym chcemy mieć je duże i aby dobrze się przechowały to odstęp pomiędzy roślinkami musi być większy. Średni rozmiar korzeni można uzyskać przy odstępach 3–4 cm, natomiast celem zebrania dużych korzeni jest odstęp 4-5 cm.
W uprawie hobbystycznej, w której nie używa się maszyn pielęgnacyjnych odstęp pomiędzy rzędami marchwi wynosi zwykle 20-30 cm. Gdy stosuje się samodzielnie tworzone ręcznie redliny (motykami), to odległość redliny od redliny wynosi zwykle 30-50 cm. Na szerokiej redlinie można marchew siać w 2 rzędach zachowując pomiędzy nimi odległość 8-10 cm, a wówczas odległość między redlinami powinna wynosić 50-60 cm.
Stanowisko uprawy
Marchew preferuje stanowisko słoneczne, ciepłe i najlepiej osłonięte. Na takim najlepiej rośliny rosną a smak korzeni jest najlepszy. Na stanowiskach zacienionych marchew może wybijać w nać kosztem małych lub braku wręcz korzeni spichrzowych zdatnych do zbioru.
Marchew nie powinna być uprawiana po sobie i innych warzywach korzeniowych przez 3–4 lata. Dobrym przedplonem dla marchwi jest kapusta, kalafior, kalarepa, kukurydza, por. Nie zaleca się uprawy marchwi po burakach, selerze, pietruszce, fasoli i grochu.
Dobre sąsiedztwo dla zasiewów marchwi to: bylica boże drzewko, cebula, cykoria sałatowa, cząber, czosnek, fasola karłowa, groch, len, pomidory, por, rozmaryn, rzodkiewka, sałata, sałata listkowa, skorzonera, soja, szałwia, szczypiorek, szpinak, truskawki.
W sąsiedztwie marchwi lepiej unikać: warzyw kapustnych, buraka i ziemniaka.
Siew na płaskim gruncie stosuje się na glebach uboższych w wodę, natomiast na glebach wilgotnych, w tym cięższych warto rozważyć siew na redlinach. Wyniesienie gleby w postaci kopczyka jeżeli jest ona dobrze uprawiona i nie przesycha zbytnio pozwala też mieć dłuższe i bardziej proste korzenie. Takie też uzyskuje się na głębszych grządkach podwyższanych.
Marchew bezwzględnie wymaga gleby dobrze uprawionej i spulchnionej na głębokość 20-30 cm z uwagi na rozwijanie długiego systemu korzeniowego. Bardzo często to zbyt zbita gleba, ciężka odpowiada za krótkie korzenie i ich deformacje. Niekiedy w uprawie pojemnikowej i na grządkach podwyższanych użycie zbyt płytkiego miejsca uprawy odpowiada za gorszą jakość korzeni. Kamienie i inne przeszkody w glebie mogą deformować kształt korzeni. Z kolei na glebach bardzo lekkich najczęstsza przyczyną porażki uprawowej jest susza.
Marchew dobrze rośnie na glebach lekkich, piaszczysto-gliniastych, zasobnych w materię organiczną. Źle rośnie na glebach ciężkich, gliniastych, podmokłych. Odczyn gleby (pH) pod marchew to 6,0-7,0.
Marchew uprawia się w 2 i 3 roku po oborniku. W pierwszym roku po tym nawozie może słabiej rosnąć, w tym może być silniej atakowana przez szkodniki (głównie śmietkę marchwiankę). Dobrze jej uprawie służy ziemia kompostowa, przefermentowany obornik, czy też nawozy zielone.
Nawożenie
Jeżeli marchew uprawiana jest na żyznym podłożu, to zwykle nie potrzebuje dodatkowego nawożenia. Jeżeli gleba jest uboższa w składniki pokarmowe, to warto zastosować przedsiewnie nawożenie nawozem wieloskładnikowym.
Bardzo szkodliwym działaniem jest nieumiarkowane stosowanie nawozów azotowych (N). Marchew może kumulować azotany i azotyny, dlatego azot jeżeli wymaga tego gleba lepiej wnieść przed siewem tego warzywa.
Zabiegi pielęgnacyjne
Marchew w okresie wegetacji może wymagać systematycznego podawania wody w okresach niedoborów opadów, zwłaszcza na glebach lekkich.
Przy siewach zimowych bądź wczesnowiosennych, gdy wiosną ukażą się siewki, a zapowiadane są duże spadki temperatur marchew warto okrywać agrowłókniną. Ściąga się ją zwykle, gdy rośliny mają 5 cm wysokości.
Stosuje się przerywanie zbyt gęstych siewek po wschodach, gdy mają one pierwszych kilka liści – należy je wyciągać delikatnie. Niektórzy takie siewki powtórnie ukorzeniają i niekiedy udaje się uzyskać z nich plon, jak szybko trafią w dobre miejsce.
Przy uprawie marchwi na redlinach z upływem czasu np. wskutek opadów deszczu lub podlewania gleba może osiadać a to może spowodować, że górna część korzenia pod wpływem dostępu do światła zacznie zielenieć. Warto wówczas zastosować obsypywanie redlin. Takie podsypywanie roślin, ale delikatne można także zastosować przy uprawie na płask, gdy okaże się, że korzenie spichrzowe zbyt górują nad glebą.
W trakcie wegetacji można stosować biostymulatory w postaci opryskiwania roślin wieczorem lub wczesnym rankiem.
Marchew może wymagać ochrony roślin. jednym z ekologicznych sposobów ochrony tego warzywa przed najgroźniejszym szkodnikiem jakim jest połyśnicą marchwianką jest stosowanie żółtych tablic lepowych jak również szczelnych osłon przed nalotem muchówek np. z cienkiej agrowłókniny rozpostartej na konstrukcji.