
Jak uprawiać bakłażany (oberżyny)? – podstawowe informacje
10 stycznia, 2024
Jak uprawiać cebulę z dymki? – podstawowe informacje
10 stycznia, 2024Szukasz ciekawych odmian dyni?
Jeżeli zainteresowała Ciebie uprawa dyni czy to w gruncie, czy pod osłonami, bądź masz balkon lub taras, to może zainteresujesz się tymi odmianami, które jako DIONP uprawialiśmy we własnym ogrodzie? Kolekcję naszych odmian opisaliśmy TUTAJ.
Informacje ogólne
Dynie (Cucurbitaceae) to rośliny jednoroczne z rodziny dyniowate. W uprawie hobbystycznej spotyka się dynie typowo jadalne oraz ozdobne, jednakże warto wiedzieć, że wszystkie są jadalne, acz nie wszystkie ozdobne są smaczne. Wymagania pod dynie jadalne i ozdobne są jednak podobne.
W uprawie na warzywnikach spotykamy zwykle przedstawicieli dyni olbrzymiej (Cucurbita maxima), dyni piżmowej (Cucurbita moschata) oraz dyni zwyczajnej (Cucurbita pepo). Na dynie niekiedy mówi się korbol bądź bania.
Na rynku nasion można spotkać bardzo dużą liczbę odmian dyń o różnym wyglądzie, wczesności, ale i przeznaczeniu. Kształt owoców, ich kolor, rozmiary, kolor miąższu i pestek (nasion) są bardzo zmienne, podobnie jak intensywność wzrostu. Dynie różnią się także choćby ulistnieniem i kwiatami. Bogactwo odmian jest duże, gdy uprawia się odmiany z różnych krajów. Owoce mogą być okrągłe, spłaszczone, owalne, z różnymi zagłębieniami, nie wspominając o bruzdkowaniu. Kolory niektórych są wręcz niesamowite, zwłaszcza u odmian wielokolorowych.
Głównym plonem dyni są owoce, z których pozyskuje się cenny miąższ i nasiona (w tym nasiona bez łupin u odmian bezłupinowych). Miąższ może być mniej lub bardziej słodki. Może mieć różną strukturę po obróbce termicznej (np. włóknistą, gładką bądź ziarnistą). Część odmian ma na tyle delikatną skórkę, że jest w pełni jadalna i bardzo smaczna (np. dynie w typie hokkaido), stąd takich owoców się zwykle nie obiera przed przygotowaniem posiłku.
Dynie jak inni przedstawiciele dyniowatych to rośliny ciepłolubne, w tym zasobne w wodę i potrzebujące jej spore ilości do rozwoju. Owoc dyni zawiera niemal 90% wody.
Owoce dyni w zależności od gatunku i odmiany mogą osiągać od 0,2 kg do nawet kilkaset kilogramów. Największe dynie ważą około lub powyżej tony i są organizowane konkursy z nimi związane (ale ich uprawa wymaga specjalnych działań).
Dynie to rośliny płożące się, choć niektórzy prowadzą je także w postaci zwieszającej się bądź podwiązują na podporach. Niektóre odmiany zwłaszcza dyni olbrzymiej rozwijają pędy na długość do 10 metrów. Wydaje się jednak, że najlepsza jest uprawa płożąca, zwłaszcza że działa okrywająco na glebę co ogranicza jej parowanie, a ponadto można ją prowadzić na ściółkach bądź agrowłókninie.
Dynie można uprawiać w gruncie (polecane), pod osłonami, a także na balkonach i tarasach. Trzeba dla tych roślin jednak wygospodarować miejsce, bo się rozrastają, w tym mogą wkraczać na sąsiednie uprawy. Przy uprawie pod osłonami, ale i w innych miejscach z małą ilością miejsca zwykle zachodzi konieczność sterowania rozwojem dyni poprzez przycinanie pędów i prowadzenia rośliny na kilka owoców. O wiele bardziej bezproblemowa jest uprawa w gruncie.
Dynia jest rośliną jednopienną, rozdzielnopłciową, obcopylną. Na jednej roślinie są kwiaty męskie i żeńskie. Kwiaty męskie mają długie szypułki i wyrastają pęczkami w kątach liści blisko nasady pędu. Kwiaty żeńskie z kolei mają krótkie szypułki i pojawiają się pojedynczo w dalszych węzłach pędu. Oba typy kwiatów produkują nektar. Niekiedy może zdarzyć się sytuacja, że na roślinie pomimo dużej biomasy jest brak lub mało owoców pomimo kwitnienia. Może to oznaczać problem z kwiatami żeńskimi i ich poprawnym zapyleniem.
Owady zapylające odgrywają bardzo dużą rolę w zapylaniu kwiatów i pomagają zawiązywać owoce. Niekiedy praktykuje się ręczne zapylanie kwiatów żeńskich pyłkiem męskim (pędzelek, ocieranie kwiatów) zwłaszcza w uprawach pod osłonami, gdzie wlot owadów zapylających jest utrudniony. W hobbystce celowo często umieszcza się koło dyniowatych hotele z murarką ogrodową, aby zwiększyć zapylanie kwiatów.
Dynie jako rośliny ciepłolubne bardzo źle znoszą chłody (choć są na rynku odmiany nieco tolerancyjniejsze na niższe temperatury). Rośliny mogą zginąć już przy temperaturze 0oC, a dłużej utrzymujące się chłody poniżej 10oC mogą skutkować opadaniem zawiązków owoców. Optymalna temperatura gleby to 15-18°C, a powietrza to 20-24°C. Zbyt mocno rozgrzana gleba (powyżej 25oC), połączona z niedoborami wody, jak również duże wahania temperatur mogą skutkować niemożnością pobrania wapnia i zamieraniem zawiązków (tzw. sucha zgnilizna).
Dynie nie lubią zbyt nasyconego powietrza parą wodną, dlatego najlepiej się rozwijają przy wilgotności powietrza 50-80%. Warto także wiedzieć, że w okresach niedoboru światła słonecznego, w tym skracającego się dnia bądź uprawy w zacienionym miejscu rośliny łatwiej poraża mączniak prawdziwy (biała pleśń na liściach).
Dynie są wrażliwe na niedobory wody, gdyż rozwijają płytki system korzeniowy.
Termin siewu
Dynie można uprawiać przez tworzenie własnej rozsady, kupno gotowej rozsady bądź siew wprost do gruntu.
Tworząc rozsadę nasiona wysiewa się zwykle od kwietnia do doniczek. Nie poleca się siewów wcześniejszych, jeżeli nie ma się dobrych warunków lokalowych, w tym ogrzewanych osłon, dobrze doświetlonych. Nie ma co się śpieszyć z siewem na rozsadę. Zbyt duże sadzonki słabiej mogą się zaaklimatyzować w nowym miejscu. Lepiej mieć sadzonki mające 4-6 liści.
Uprawiając dynie w gruncie, siewy wykonuje się po minięciu ryzyka przymrozków, czyli zwykle w drugiej połowie maja. Siejąc dynie wprost do gruntu polecamy je wcześniej podkiełkować. To wspaniały sposób na bardzo szybkie wschody. Gdy tylko ukaże się kiełek na wilgotnym papierze natychmiast przenosimy nasionka do gruntu. Ten sposób pozwala na wschody już po 3-4 dniach, jak będzie ciepło. Poleca się przy uprawie gruntowej siew po 1-2 nasiona dyni.
Jeżeli kupuje się gotową rozsadę, to należy pamiętać, że przenosi się ją do gruntu po minięciu ryzyka przymrozków. To samo dotyczy własnej rozsady.
Głębokość siewu i rozstaw siewek
Tworząc rozsadę dyni zwykle do doniczek wysiewa się po 1-2 nasiona w odstępie 3-4 cm od siebie. Umieszcza się je na głębokości 2-3 cm w żyznym podłożu. Lepiej nasiona wcześniej podkiełkować.
Tworząc rozsadę dyni sieje się nasiona wprost do doniczek z których trafią w docelowe miejsce uprawy. Dyni się nie pikuje, gdyż rośliny są wrażliwe na wyrywanie i przenoszenie. Nie lubią uszkadzania ich systemu korzeniowego, który słabo się regeneruje. Nie lubią zagłębiania łodyżki w glebie poniżej poziomu, na którym rosły, bowiem to sprzyja rozwojowi zgnilizn.
Siejąc dynię wprost do gruntu w maju warto w podobny sposób postąpić jak przy tworzeniu rozsady. Podkiełkowywanie nasion bardzo polecamy. Niekiedy na glebach lżejszych, które mogą szybciej przesychać lepiej zastosować głębokość siewu 3-4 cm. Na glebach gliniastych, zaskorupiających się lepiej siać nasionka na głębokość 2-3 cm, w tym poleca się w miejscu siewu wymieszać rodzimą glebę z żyźniejszą np. kompostową. Przy siewie bezpośrednim od razu stosuje się zalecany rozstaw. Zwykle roślinę od rośliny dzieli odległość 80-100 cm, a rząd od rzędu dystans 100-120 cm.
Termin sadzenia sadzonek i rozstaw roślin
Przy uprawie dyni z rozsady własnej lub kupnej, sadzi się ją w gruncie (bądź w pojemnikach) po przymrozkach, czyli zwykle od połowy maja. W gruncie zwykle roślinę od rośliny dzieli odległość 80-100 cm, a rząd od rzędu dystans 100-120 cm.
Bezwzględnie należy pamiętać o hartowaniu roślin tak z uprawy własnej bądź kupnej rozsady. Hartowanie powinno trwać kilka dni i polega na przyzwyczajeniu roślin do warunków panujących na zewnątrz budynku.
W przypadku wiosennych chłodów zaleca się okrywać miejsca wysadzenia rozsady agrowłókniną.
Stanowisko uprawy
Dynia to roślina wybitnie ciepłolubna. Na chłód szybko reaguje stresem. Przymrozek niszczy rośliny. Dynie można uprawiać i w gruncie, i pod osłonami (w tym na większych balkonach i tarasach), przy czym w tunelach i szklarniach trzeba pilnować wietrzenia, gdyż zbyt wysokie temperatury mogą skutkować opadaniem zawiązków.
Na etapie siewów, wschodów i tworzenia sadzonki, a potem po wsadzeniu roślin do gruntu warunkiem koniecznym jest zapewnienie roślinom ciepłego i słonecznego miejsca. Światło jest konieczne do prawidłowego wzrostu roślin, w tym dojrzewania owoców, zatem wybierajmy do uprawy roślin miejsca dobrze doświetlone. Najlepiej, aby stanowisko było także osłonięte od silnych wiatrów.
Dynia poradzi sobie na różnej glebie, ale najlepsza jest próchniczna, żyzna (np. kompostowa, ziemia ogrodnicza), zasobna w składniki odżywcze i wodę. Dobrze rośliny rosną także na glebie gliniasto-piaszczystej. Na glebach piaszczystych bardzo często pojawia się problem braku wody, zatem wówczas trzeba pilnować podlewania i nawożenia. Często praktykuje się to, że wykopuje się dołek, wypełnia żyzną glebą i w to miejsce sieje się lub wsadza rozsadę dyni. W uprawie dyni niektórzy stosują także hydrożel, zwłaszcza na glebach szybko przesuszających się i w uprawie pojemnikowej.
Niedobór wody poważnie wpływa na spadek kwitnienia i plonowania. Odczyn gleby pod dynię to zwykle pH 6,0-7,0. Zbyt kwaśna gleba, zbyt stresowe warunki termiczno-wilgotnościowe mogą wywołać u dyni zjawisko tzw. suchej zgnilizny owocu/kwiatu czyli niemożności pobrania wapnia (Ca), co objawia się gniciem owocu w miejscu z którego wyrastał kwiat. Dynia źle reaguje na świeże wapnowanie, dlatego poodnoszenie pH należy wykonywać jesienią poprzedzającą uprawę.
Dynia jak i inne dyniowate potrzebuje dużej ilości wody, ale nie może gleba być podmokła, gdyż szybko wówczas rozwój rośliny jest zahamowany, zżółkną liście i niekiedy gniją korzenie. Zastoiska wody w glebie mogą powodować wypadanie roślin.
Dynia dobrze reaguje na ściółkowanie, które dodatkowo ogranicza parowanie wody z gleby i ogranicza rozwój chwastów.
Dobrym przedplonem pod dynię są warzywa wczesne i krótkoterminowe: korzeniowe „pęczkowe” (marchew, pietruszka, seler), kalarepa, kapusta pekińska, sałata, rzodkiewka, szpinak ozimy.
Dynia powinna powracać na to samo stanowisko uprawy co 4 lata, przy czym inne dyniowate w tym czasie nie powinny być uprawiane na tym miejscu. To samo dotyczy psiankowatych ze względu na możliwość infekcji przez te same patogeny.
Jako dobre sąsiedztwo dla upraw dyni wskazuje się: fasolę tyczną, kukurydzę, nasturcję, ogórecznik. Trzeba pamiętać o silnym wzroście dyni, która może poważnie zacienić inne uprawy. Z uprawą dyni wiąże się idea "Trzech Sióstr". Siejąc tuż obok niej jeszcze fasolę pnącą oraz kukurydzę uzyskuje się bardzo dobre sąsiedztwo. W takiej konfiguracji kukurydza stanowi podporę pod pnące się pędy fasoli tycznej. Fasola oplatając łodygę kukurydzy ją stabilizuje przed silnym wiatrem, a dodatkowo dzięki bakteriom brodawkowym na korzeniach wprowadza do gleby azot. Dynia odgrywa tu rolę dywanu, który ścieli się pod kukurydzą i fasolą ograniczając rozrost chwastów i parowanie wody z gleby.
Jako złe sąsiedztwo uważa się uprawę koło dyni ziemniaka, cukinii, melona, patisona, ogórka, kapusty, kopru włoskiego.
Nawożenie
Dynia obok zapotrzebowania na wodę lubi stanowiska zasobne w pokarm. Dobrze reaguje na nawożenie organiczne. Uprawia się ją w pierwszym roku po oborniku, a na glebach żyznych także i w drugim roku po aplikacji tego nawozu.
Do dokarmiania roślin używa się nawozów wieloskładnikowych. Nawożenie zaczyna się przed posianiem lub posadzeniem sadzonek. Można także stosować na etapie sadzenia sadzonek nawozy wolnodziałające przez kilka miesięcy.
W trakcie wegetacji jest możliwość dokarmiania roślin, zwykle nawozami płynnymi. Niektórzy praktykują stosowanie nawozów dolistnych, a także stosowanie biostymulatorów.
Trzeba pamiętać, że czynniki stresowe (skoki temperatur, susza, nadmiar wody) mogą sprawić, że rośliny nie pobiorą z gleby wapnia (Ca). Skutkiem tego będą gnijące owoce – zgnilizna rozwija się w miejscu skąd wyrastał kwiat. Podobnie może się stać, gdy pH gleby jest za niskie. Problemy z wapniem objawiają się pojawem tzw. suchej zgnilizny owocu/kwiatu. Cofnąć gnicia owoców się nie da, ale poprzez opryskiwanie roślin nawozami wapniowymi można uratować kolejne owoce.
Zabiegi pielęgnacyjne
Dynia wymaga regularnego podlewania oraz pilnowania nawożenia. Gleba ma być wilgotna a nie zalana. Nie należy podlewać roślin zbyt zimną wodą. Zbyt dużo wody i jej stagnacja w glebie sprawi, że rośliny zaczną żółknąć i zrzucać liście.
Na początku uprawy w gruncie, gdy pojawiają się dni z silnym promieniowaniem słonecznym niekiedy stosuje się okresowe cieniowanie sadzonek, gdyż silne promieniowanie słoneczne może uszkadzać delikatne liście młodych sadzonek.
Kto decyduje się na uprawę dyni pod osłonami musi pamiętać o regularnym wietrzeniu, co zapobiega opadaniu zawiązków owoców.
Nie podlewa się dyń po liściach w ciągu dnia, co może wywołać oparzenia słoneczne. Niekiedy w trakcie dni z bardzo wysokimi temperaturami, ale i silnym promieniowaniem słonecznym zawiązane owoce zacienia się, aby skórka nie uległa oparzelinie.
W okresie wiosennym, gdy temperatury są jeszcze nieustabilizowane to z chwilą zapowiedzi ich spadku warto okrywać stanowisko z wysianymi bądź wysadzonymi dyniami agrowłókniną, celem ochrony roślin przed wychłodzeniem. Przymrozek jak się pojawi to zwykle niszczy rośliny.
Podczas uprawy dyni w gruncie i pod osłonami niekiedy praktykuje się sztuczne zapylanie kwiatów pyłkiem męskim, jeżeli aktywność owadów zapylających jest niska. W okolicach uprawy dyniowatych ogólnie zaleca się, aby były rośliny kwitnące przyciągające zapylacze.
Część ogrodników praktykuje ogławianie pędów dyni (w tunelach i szklarniach to wręcz konieczność by nie zdominowały tych miejsc). Ma to na celu poniekąd ograniczyć ich wzrost, ale zarazem stymulować kwitnienie, a potem pozwolić na lepsze odżywienie owoców zamiast nieproduktywnych pędów.
Pierwsze odławianie wykonuje się zwykle pod koniec czerwca lub na początku lipca. Polega ono na ucięciu wierzchołka pędu głównego nad 5-6 liściem, co sprawiam, że rośliny lepiej rozkrzewiają się i na pędach bocznych pojawiają się kwiaty żeńskie, które będą zawiązywały owoce.
Drugie przycinanie pędów wykonuje się w połowie sierpnia. Ogławia się wtedy również pędy boczne, dokonując cięcia za ostatnim owocem, zostawiając nad nim dwa liście.
Niekiedy praktykuje się usunięcie pierwszego kwiatu żeńskiego jaki pojawia się wiosną po to, by zmusić roślinę do lepszego wzrostu pędów zamiast do odżywiania pierwszego owocu. Nie jest to jednak potrzebne jeżeli dynia ma dobre warunki do rozwoju.
Na bieżąco usuwa się pędy bez owoców i uszkodzone liście oraz przerzedza zawiązki. Najlepiej każdą roślinę prowadzić tylko na kilka owoców. Im ich więcej tym plon będzie niższy. Chcąc mieć dobry plon nie można mieć sentymentów. U odmian wielkoowocowych dyni zwykle pozostawia się tylko 3-4 owoce, a każde inne zawiązki jakie się pojawiają są usuwane. U odmian dyni wytwarzających mniejsze owoce pozostawia się zwykle na roślinie 8-10 zawiązków. Ogławianie pozwala przy części odmian uzyskać większe owoce, w tym szybciej mogą dojrzeć.
Ogławianie dyni nie jest zabiegiem obowiązkowym, ale często się sprawdza. Warto je zastosować zwłaszcza w rejonach o krótszej wegetacji.
Prowadząc dynie na podporach należy kontrolować ustabilizowanie podpór, aby rośliny dobrze były przymocowane do konstrukcji.
Na bieżąco sprawdza się czy na roślinach nie ma chorób i szkodników. Ochrona roślin niekiedy jest potrzebna jak pojawiają się zagrożenia w dużym nasileniu.