Jak uprawiać czosnek? – podstawowe informacje

Szukasz ciekawych odmian czosnku?

Jeżeli zainteresowała Ciebie uprawa czosnku w gruncie, pod osłonami bądź masz balkon lub taras, to może zainteresujesz się tymi odmianami, które jako DIONP uprawialiśmy we własnym ogrodzie? Kolekcję naszych odmian opisaliśmy TUTAJ.

Informacje ogólne

Czosnek pospolity (Allium sativum) zwany jest także czosnkiem właściwym. Jest to roślina dwuletnia z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae).

U czosnku główną częścią jadalną jest cebula (główka) złożona z ząbków. Niektórzy wykorzystują kulinarnie także blaszki liściowe jak i pęd jako dodatek do sałatek. Uprawiany jest jako jednoroczne warzywo.

Czosnek uprawia się dla jego wartości odżywczych, prozdrowotnych, które także smakowych.

Czosnek pospolity uprawia się i rozmnaża głównie z ząbków znajdujących się wewnątrz główki (cebuli) pokrytej łuskami. Nie wytwarza on nasion. Można go także uprawiać z cebulek powietrznych tworzonych w kwiatostanach.

Na rynku można spotkać odmiany jare oraz ozime tego warzywa. Są także dostępne w sprzedaży odmiany strzałkujące (twardołodygowe) oraz niestrzałkujące (miękkołodygowe) czyli takie które rozwijają pęd kwiatostanowy i przez to wymagają ogławiania (obcinania go), a także takie, które go nie rozwijają.

Czosnek strzałkujący dominuje na rynku. Gdyby go nie ogławiać to na pędzie kwiatostanowym pojawiłyby się cebulki powietrzne, a to by spowodowało spadek plonu ząbków i pogorszenie ich jakości. Ogławianie wykonuje się po to, aby plon był lepszy. Można pominąć ten zabieg, ale plon może spaść nawet o 25%. Czosnek strzałkujący rozwija nieliczne, ale duże ząbki ułożone w jednym okółku wokół pędu kwiatostanowego.

Czosnek niestrzałkujący jest rzadziej spotykany wśród odmian. Nie wytwarza on pędu kwiatostanowego, przez co nie trzeba go ogławiać. U odmian niestrzałkujących ząbki ułożone są spiralnie i wypełniają całą główkę. Choć ząbków jest więcej w główce to są one mniejsze, ale mają też grubszą warstwę łusek wokół główki, co sprawia, że lepiej się przechowują.

Odmiany czosnku różnią się wielkością główek (niektóre ważą ponad 100g), liczbą znajdujących się w niej ząbków (od kilku do ponad 20), barwą łuski główki (biała, kremowa, szara, fioletowa) oraz barwą ząbków (biała, kremowa, fioletowa).

Czosnek z powodzeniem można uprawiać w gruncie, pod osłonami, jak również na grządkach podwyższanych oraz w różnego rodzaju pojemnikach np. na balkonach i tarasach.

Termin sadzenia

Termin sadzenia czosnku zależy od jego formy – jarej bądź ozimej.

Czosnek wiosenny sadzi się od początku marca do końca kwietnia. Sadzenie marcowe daje wyższy plon niż kwietniowe. Sadzenie majowe jest ryzykowne pod kątem plonowania, gdyż rośliny będą miały krótszy czas na wegetację.

Czosnek ozimy (czyli zimowy) sadzi się od drugiej połowy września do połowy listopada. W ostatnich latach, gdy jest coraz cieplejsza jesień, sadzenie praktykuje się od końca października do połowy listopada. Sadzenie przypada zwykle wcześniej na północy kraju, niż na południu, gdzie dłużej jest cieplej. Przy czosnku zimowym bardzo ważne jest to, że ząbki muszą mieć czas na ukorzenienie się przed nadejściem mrozów, na co potrzebują kilku tygodni. To pozwoli mu dobrze przezimować. Zbyt wczesne sadzenie sprawi, że nadmiernie rozwinięty czosnek jest wrażliwy na niską temperaturę i może przemarznąć.

Głębokość sadzenia i rozstaw roślin

Sadzenie wiosenne czosnku wykonuje się na głębokość 3-5 cm, natomiast czosnek zimowy na glebie ciężkiej sadzi się na głębokość 6-7 cm, a na glebie lekkiej na głębokości 7-9 cm.

Czosnek sadzi się je pionowo „piętką (dupką)” do dołu. Poleca się, aby do momentu sadzenia czosnku nie oddzielać od siebie poszczególnych ząbków w główce. Ich długie leżenie i wyschnięcie mogą bowiem osłabić zdolność kiełkowania. Do sadzenia warto wybrać dorodne ząbki, które koniecznie muszą być wolne od pleśni i zgnilizn.

Niektórzy obierają ząbki czosnku z łusek przed sadzeniem – to jest błąd, gdyż one są naturalną warstwą ograniczającą wnikanie patogenów do tkanek.

Czosnek sadzi się rzędowo w rozstawie co 6-15 cm w zależności od wielkości ząbków i tego jak duże główki ma dana odmiana tworzyć. Rozstaw pomiędzy rzędami to 15-40 cm w zależności od odmiany. Trzeba koniecznie przeczytać czy mamy zakupioną odmianę o dużych główkach, średnich czy też małych.

Stanowisko uprawy

Czosnek preferuje stanowiska słoneczne, ciepłe, najlepiej osłonięte od silnych wiatrów. Jako roślina płytko korzeniąca się jest wrażliwy na suszę, szczególnie w czasie wschodów oraz intensywnego przyrostu cebul. Mały system korzeniowy sprawia też, że czosnek ma ograniczone możliwości pobierania pokarmu z gleby.

Czosnek wymaga gleb żyznych, próchnicznych, niezaskorupiających się, które dobrze zatrzymują wilgoć, ale zarazem nie są podmokłe. Uprawiając go na glebach gliniastych, ale również i na piaszczystych warto podłoże wzbogacić o ziemię kompostową bądź zwykłą ogrodniczą, aby poprawić jej warunki glebowe. Na glebach podmokłych, na których stagnuje woda rośliny częściej gniją i wypadają. Optymalny odczyn gleby dla czosnku to pH 6,5–7,5.

Na glebach lżejszych, zaleca się uprawiać czosnek w pierwszym lub drugim roku po nawożeniu obornikiem.

Najlepszym przedplonem dla czosnku są: groch, fasola, kapusta, kalafior, pomidor i ogórki. Należy unikać sadzenia po owsie, co może sprzyjać pojawowi nicienia zwanego niszczykiem zjadliwym, który spowoduje poważne szkody w uprawie.

Absolutnie nie zaleca się sadzenia czosnku po czosnku, cebuli i innych roślinach cebulowych, bo wówczas nie dość, że mogą pojawić się groźne choroby, to i bardzo groźne szkodniki, w tym wspomniane nicienie.

Czosnek na danym miejscu lepiej uprawiać co 4 lata, przy czym w międzyczasie nie powinny być na tym miejscu siane/wysadzane inne warzywa cebulowe.

Czosnek można uprawiać na ściółce, która ogranicza chwasty, ale i utrzymuje wilgoć w glebie.

Czosnek ma bardzo korzystny wpływ na truskawki. Ogranicza choćby pojaw chorób grzybowych truskawek, a truskawki wpływają na polepszenie wielkości główek czosnku. Czosnek uprawiany w pobliżu marchwi ogranicza pojaw szkodników tego warzywa. Warto sadzić też czosnek koło szpinaku, buraków, papryki, pomidora, bakłażanów, sałaty.

Złym sąsiedztwem dla czosnku jest fasola, groch, rzepa.

Nawożenie

Czosnek obok zapotrzebowania na wodę lubi stanowiska zasobne w pokarm. Zwykle jak podłoże jest żyzne, to nawożenie nie jest potrzebne, ale na uboższych miejscach dobrze reaguje na nawożenie. Zastosowane nawozy organiczne powinny dać roślinom wszystkiego co jest potrzebne. Zazwyczaj używa się nawozów wieloskładnikowych, a nie samego azotu, które aplikuje się przed uprawą roślin wiosną i to powinno wystarczyć na całą uprawę o ile nie są to stanowiska bardzo słabe. W przypadku uprawy czosnku ozimego połowę dawki nawozów stosuje się przed sadzeniem, a drugą połowę aplikuje się pogłównie wiosną, po ruszeniu wegetacji.

W okresach suszy lepiej też aplikować nawozy rozpuszczane w wodzie niż sypkie/granulowane. Nie należy używać nawozów zawierających chlorki, gdyż są one szkodliwe dla czosnku. Niektórzy stosują w trakcie wegetacji opryskiwanie nawozami dolistnymi. Można stosować w uprawie czosnku biostymulatory.

Zabiegi pielęgnacyjne

Czosnek wymaga regularnego podlewania w okresach suszy oraz ewentualnie pilnowania nawożenia, zwłaszcza w uprawie pojemnikowej. Gleba ma być wilgotna a nie zalana. Zbyt dużo wody i jej stagnacja w glebie sprawi, że rośliny zaczną gnić.

Z chwilą wykrycia roślin uszkodzonych przez nicienie należy jak najszybciej je wyrywać i niszczyć (spalić) a następnie na to miejsce wdrożyć bezwzględny płodozmian.

Celem poprawy wielkości główek należy wycinać pędy kwiatostanowe u odmian je wytwarzających zanim się rozwiną. Zabierają one bowiem wodę i składniki odżywcze główkom, które wówczas będą mniejsze i gorsze w smaku.

Do sadzenia należy przeznaczyć tylko duże i średnie główki. Duże ząbki są gwarancją lepszego plonu. Małe ząbki, go nie dają. 

Trzeba zawsze dokładnie sprawdzać główki i ząbki pod kątem pojawu chorób. Nigdy nie sadzi się ząbków z objawami chorobowymi. Kupujmy czosnek do sadzenia ze sprawdzonych firm. Gdy wysadzamy własny, to wybieramy tylko zdrowe, duże egzemplarze, bez uszkodzeń.

Kupując czosnek do sadzenia trzymajmy go w przewiewnym opakowaniu, w chłodnym i suchym miejscu, tak aby nie zaczął kiełkować zbyt wcześnie. Nie odrywajmy także zbyt wcześnie ząbków z główki, gdyż wówczas szybciej przeschną i może pojawić się problem z kiełkowaniem. Obrywanie ząbków zróbmy w tym samym dniu co sadzenie.

Osoby, które zaprawiają zaprawami ekologicznymi (np. popiołem drzewnym, ziemią okrzemkową) czosnek lub stosują moczenie ząbków w biostymulatorach, różnych wyciągach roślinnych (np. z grejpfruta) itd. powinny to zrobić w dniu sadzenia, ewentualnie 1-2 dni przed.

Po wykopaniu główek z resztkami liści warto je pozostawić na glebie przez 1-2 dni, aby ciepłe i słoneczne powietrze dokładnie je owiało.

Należy pamiętać, że łuski na główkach są warstwą ochronną. Nie powinno się ich obrywać na czas przechowywania czosnku.

Na bieżąco sprawdza się czy na roślinach nie ma chorób i szkodników. Ochrona roślin niekiedy jest potrzebna jak pojawiają się zagrożenia w dużym nasileniu.

Autorzy: Paweł i Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl