
Jak uprawiać pasternak? – podstawowe informacje
11 stycznia, 2024
Jak uprawiać kiwano (ogórek kolczasty) – podstawowe informacje
11 stycznia, 2024Szukasz ciekawych odmian sałaty?
Jeżeli zainteresowała Ciebie uprawa sałaty w gruncie, pod osłonami bądź masz balkon lub taras, to może zainteresujesz się tymi odmianami, które jako DIONP uprawialiśmy we własnym ogrodzie? Kolekcję naszych odmian opisaliśmy TUTAJ.
Informacje ogólne
Sałata siewna (Lactuca sativa) to gatunek należący do rodziny astrowatych (Asteracae, d. Compositae). Jest uprawiana jako jednoroczne warzywo liściowe o właściwościach prozdrowotnych. Częścią jadalną sałaty są liście, chociaż są także na rynku dostępne odmiany u których również pęd się spożywa.
Bogactwo odmian sałat na rynku jest bardzo duże. Reprezentują one cztery odmiany botaniczne, które bardzo często są opisane na opakowaniach nasion dostępnych w handlu. Obok nich są także krzyżówki o cechach pośrednich np. w typie batawa (batava) czyli choćby połączenie sałaty masłowej z kruchą lub głowiastej z liściową.
Na rynku można kupić sałatę głowiastą (Lactuca sativa var. Lactuca capitata), która tworzy główki, a zarazem którą dzieli się na sałatę masłową i sałatę kruchą.
Innym przykładem sałaty jest sałata liściowa zwana także rozetową (Lactuca sativa var. foliosa), która nie tworzy typowej główki, ale u której występują bardzo atrakcyjne wizualnie liście np. dębokształtne, pierzaste czy listkowe.
Znana ogrodnikom jest także sałata rzymska (Lactuca sativa var. longifolia), która niektórym przypomina kształtem cykorię bądź kapustę pekińską. Sałata rzymska tworzy bowiem luźno zwinięte główki bądź są one wzniesione. Liście są sztywne, często wydłużone, bez karbowania.
Można także dostać w handlu sałatę łodygową zwaną szparagową (Lactuca sativa var. augustana) u której jadalny jest wydłużony pęd, z którego wyrastają jadalne liście.
Sałaty poszczególnych odmian botanicznych obok kształtu liści, tworzenia bądź nietworzenia główek różnią się także kolorami liści. Te mogą być w różnych odmianach zieleni aż do czerwono-bordowych, dwukolorowe, w tym są na rynku odmiany o liściach nakrapianych. Sałata zatem może też być ciekawą ozdobą na talerzach.
Miłośnicy jedzenia sałaty niekiedy wskazują, że zdarzają się przypadki, że liście mają gorzki smak. Jeżeli taki się pojawia to związane jest to z obecnością substancji zwanej intybiną, która nie jest szkodliwa, wręcz ma wpływ pozytywny na układ trawienny (pobudza apetyt, poprawia trawienie), ale pogarszając smak liści sprawia, że nie każdy chce taką sałatę jeść, choć można ją choćby skropić sokiem z cytryny by go nieco złagodzić. Gdy pojawia się gorzknienie liści, to jest to jednak znak, że rośliny nie znalazły dobrego miejsca do uprawy. Zwykle tak się dzieje, gdy jest problem z wodą w glebie.
Sałata może być uprawiana jako plon główny, przedplon bądź poplon. Bardzo często wysiewa się ją w ogrodach hobbystycznych tylko w okresie wiosennym, chociaż na rynku jest szereg odmian do uprawy całosezonowej.
Wskazuje się, że sałata jest tym warzywem który ma tendencję do kumulowania w sobie groźnych azotanów. Tak, ma takie zdolności, ale trzeba pamiętać o tym, że to człowiek często sam sobie stwarza zagrożenie nieumiejętnie nawożąc glebę i rośliny. Bardzo zatem ostrożnie trzeba podchodzić do kwestii nawożenia sałaty azotem, w tym nawożenia nawozami organicznymi i mineralnymi na oko. Bardzo często ciemnozieloną sałatę kojarzy się z przenawożonymi azotem roślinami. Jest to po części prawda, ale jest i druga strona medalu – jasnozielone sałaty na skutek zbyt słabego oświetlenia bądź zbytniego zagęszczenia roślin na grządkach także mogą je zawierać w większych ilościach, bowiem wskutek słabego oświetlenia następuje spowolnienie przetwarzania azotanów na aminokwasy i białka.
O wiele groźniejsze jak wskazują naukowcy mogą być azotyny, które mogą być obecne w niewłaściwie przechowywanych, brudnych, nadgniwających główkach tego warzywa, gdzie doszło do zaparzenia i zaczął się rozkład tkanek – nawet po oberwaniu nadgniłych liści azotyny mogą być obecne w główkach. To z tego powodu tak dużo się pisze – nie je się nadgniwających warzyw i owoców. To nie ma nic wspólnego z ekologią i troską o niemarnowanie żywności. Gnijąca, pleśniejąca żywność jest niebezpieczna jako taka.
Przy uprawie sałaty w gruncie, ale i innych warzyw liściowych szczególnego znaczenia nabiera ich zdolność do kumulacji metali ciężkich (np. kadm i ołów) pochodzących z otoczenia, które mogą osadzać się w glebie. Mogą one być pobierane choćby przy niewłaściwym pH gleby (zbyt kwaśne podłoże). Poleca się co kilka lat badać własną glebę na zawartość w niej metali ciężkich.
Odmiany sałata dostępne na rynku mogą mieć przeznaczenie do uprawy polowej jak również pod osłonami. Wiele z nich doskonale sobie radzi na grządkach podwyższanych i w uprawie pojemnikowej. Jako ciekawostkę warto też dodać, że hobbyści eksperymentują z sałatą i ją uprawiają w domach choćby w postaci hydroponiki, połączonej z doświetlaniem specjalnymi lampami.
Można kupić na rynku nasiona sałat do uprawy wiosennej (marzec-maj), letniej (maj-sierpień), jesiennej (wrzesień-listopad), a dla profesjonalnych producentów mających ogrzewane i doświetlane szklarnie są odmiany do uprawy zimowej (listopad-luty/marzec). Są także nasiona odmian uniwersalnych, do uprawy niemal przez cały sezon. Każdy zatem znajdzie coś dla siebie. Warto zwracać uwagę na to czy dana odmiana jest polecana na konkretną porę roku, gdyż inaczej trudno oczekiwać powodzenia w uprawie.
Uprawiając sałatę warto wiedzieć, że jej kiełkowanie i wschody są najlepsze w temperaturze 18-20°C, a do dalszego wzrostu powinna być nieco niższa, czyli 16-18°C. Wysiewając nasiona do gruntu czy na rozsadę trzeba wiedzieć, że temperatury gleby powyżej 25oC powodują zamieranie kiełków i nasiona nie kiełkują, z kolei w temperaturach 12-16oC wschody są nierównomierne i wydłużone w czasie. Praktykuje się niekiedy chłodzenie nasion w temperaturze ok. 5°C przez 24 godziny, przed wysiewem.
Sałata w zależności od odmiany jest w stanie przeżyć do 5oC. Niższe temperatury mogą ją zniszczyć. Jedynie w fazie 4-5 liści sałata wytrzymuje dłużej temperatury nawet do -3°C, co oznacza, że choć liście mogą ulec uszkodzeniu, to korzeń i wierzchołek wzrostu mogą przeżyć i jak się ociepli będą wybijały nowe liście. Trzeba mieć świadomość, że na rynku jest wiele odmian więc nie wiadomo, jak one reagują na takie sytuacje stresowe. W warunkach chłodów i przymrozków istnieje ryzyko, że dojdzie do jarowizacji roślin i ich zakwitnięcia, co sprawia, że sałata traci walory smakowe.
Trzeba także wiedzieć, że sałata jest rośliną̨ dnia długiego. Ponad 14-godzinna ekspozycja na światło stymuluje rośliny do wykształcanie pędu kwiatostanowego, czemu dodatkowo sprzyja wysoka temperatura i niedobory wody w glebie.
Jako że sałata rozwija płytki i mały system korzeniowy jest podatna na niedobory wody w glebie.
Termin siewu
Termin siewu sałaty zależy od tego czy wykonuje się siew wprost do gruntu czy jednak tworzy wcześniej rozsadę. W uprawie hobbystycznej tego warzywa raczej jest mowa o siewach wiosenno-letnio-jesiennych. Siewy późno jesienno-zimowe zostaną pominięte w niniejszym opracowaniu jako wymagające specjalistycznych warunków. Można także kupić gotową rozsadę sałaty, co ułatwia uprawę.
Termin siewu konkretnych odmian sałaty dobiera się zgodnie z zaleceniami producentów podawanymi na opakowaniach, aby mieć pewność, że dana odmiana poradzi sobie z rozwojem w konkretnej długości trwania naświetlenia słonecznego, ale i w temperaturach. Warto sałatę siać etapami, tak aby dłużej cieszyć się plonem, gdyż sałaty nie da się długo przechowywać.
W uprawie hobbystycznej, jeżeli jest robiona rozsada doniczkowana bądź rwana, to wysiew nasion zwykle wykonuje się od końca lutego do sierpnia (w zależności od odmiany) pod osłonami (w miesiącach zimnych) bądź na rozsadnikach.
Trzeba wiedzieć, że osoby praktykujące siewu w na początku lutego powinny doświetlać sadzonki, gdyż wówczas dzień jest jeszcze zbyt krótki. W tym czasie ogrzewa się także tunele/szklarnie/mnożarki. W praktyce jednak szkoda ponosić koszty na bardzo wczesne siewy sałaty, skoro nieco późniejszy siew da dobry efekt, tylko plon będzie nieco później. Pogoń za nowalijkami, żeby były jak najwcześniej zrywane nie zawsze jest dobra, jeżeli nie ma się dobrych warunków uprawowych. Eksperymentować jednak można w hobbystyce.
Siewy sałaty wprost do gruntu zazwyczaj przypadają od połowy marca do sierpnia w zależności od odmiany.
Gdy wiosna jest chłodna to można miejsce wysadzania rozsady bądź ewentualnie siewu bezpośredniego okryć agrowłókniną, co przyśpieszy rozwój roślin.
Głębokość siewu i rozstaw roślin
Sałatę na rozsadę tworzoną w doniczkach lub wielodoniczkach (multiplatach) wysiewa się do żyznej gleby na głębokość 0,5-1,0 cm. Zwykle nasiona wysiewa się po 1-2 sztuki do doniczek, a po wykiełkowani pozostawia się jedną roślinkę, przez co unika się zjawiska konkurencji. Pozostałe rośliny się przesadza do innych doniczek.
W warunkach hobbystycznych osoby produkujące rozsadę sałaty niekiedy stosują rzadki siew rzędowy lub rzutowy (nasiona oddalone od siebie co 1 cm) na tace siewne, a potem pikują roślinki mające 1-2 liście właściwe pojedynczo do doniczek lub multiplatów.
Rzadszy siew (co 2 cm) warto zastosować, gdy tworzy się rozsadę rwaną, czyli z gołym korzeniem. Produkcja rozsady sałaty trwa od 3 do 6 tygodni. Im lepsze warunki będą miały rośliny, tym okres ten jest krótszy.
Przy siewie wprost do gruntu nasiona sałaty umieszcza się na głębokości 0,5-1 cm. Tu zwykle praktykuje się gęstszy siew po czym rośliny mające 2-3 liście właściwe się przesadza zgodnie z zalecanym rozstawem dla danej odmiany wynoszącym zwykle 20-40 cm roślina od rośliny a rząd od rzędu co 30-40 cm. To najlepszy sposób. Ewentualnie nasiona wysiewa się po 1-2 sztuki w rzędzie co 20-30 cm i pomiędzy rzędami odstęp 30-40 cm, ale to powoduje, że trzeba mocno pilnować, aby stanowisko nie zarosło chwastami.
Termin sadzenia sadzonek i rozstaw roślin
Sadząc własną bądź kupną rozsadę do gruntu zawsze trzeba ją przez kilka dni zahartować, jeżeli była wytworzona pod osłonami końcem zimy i wczesną wiosną bądź była przetrzymywana w domu w okresie zimowo-wiosennym. Ta tworzona na rozsadnikach zewnętrznych w okresie wiosny i lata jest już zaadoptowana.
Sadzenie rozsady w grunt odbywa się od połowy marca do połowy sierpnia.
Gdy wiosna jest chłodna to można miejsce wysadzania rozsady bądź ewentualnie siewu bezpośredniego okryć agrowłókniną, co przyśpieszy rozwój roślin.
Stanowisko uprawy
Sałata preferuje stanowiska słoneczne, najlepiej osłonięte od silnych wiatrów. Poradzi sobie także na stanowiskach lekko zacienionych, ale jak wspomniano we wstępie może słabiej metabolizować azotany. Do tego może wydać niższy plon.
Sałata musi mieć wilgotne, ale nieprzelane podłoże, gdyż ma płytki system korzeniowy. Skoki uwilgotnienia gleby, susza to główne czynniki odpowiedzialne za gorzknienie liści.
Sałata wymaga gleb żyznych, próchnicznych, niezaskorupiających się, które dobrze zatrzymują wilgoć, ale zarazem nie są podmokłe. Uprawiając ją na glebach gliniastych, ale również i na piaszczystych warto podłoże wzbogacić o ziemię kompostową bądź zwykłą ogrodniczą, aby poprawić jej warunki glebowe. Na glebach podmokłych, na których stagnuje woda rośliny częściej gniją. Nie powinno się także sadzić jej w tzw. zastoiskach mrozowych. W zagłębieniach terenu, gdzie stagnuje powietrze szybciej mogą pojawić się także choroby tej rośliny.
Odczyn gleby pod sałatę to 6,0-7,0. Sałatę można uprawiać na stanowisku w pierwszym bądź drugim roku po oborniku.
Dobrymi przedplonami dla sałaty są zboża oraz roczne i dwuletnie rośliny bobowate, groch, fasola, cebula, ogórek, wczesne warzywa kapustne. W uprawach pod osłonami sałata jest często przedplonem dla papryki, oberżyny, ogórka i pomidora,
Sałatę na danym miejscu lepiej uprawiać co 2-3 lata.
Sałatę można uprawiać na ściółce, która ogranicza chwasty, ale i utrzymuje wilgoć w glebie.
Dobrym sąsiedztwem dla sałaty jest burak, cebula, marchew, por, warzywa kapustne, a także pomidor, ogórek, fasola, groch.
Unika się sadzenia koło sałaty głównie selera, a także pasternaku i pietruszki.
Nawożenie
Sałata obok zapotrzebowania na wodę lubi stanowiska zasobne w pokarm.
Zwykle jak podłoże jest żyzne, to nawożenie odrębne nie jest potrzebne. Zastosowane nawozy organiczne powinny dać roślinom wszystko co jest potrzebne. Nawozy mineralne stosuje się tylko dla uzupełnienia niedoborów składników w glebie. Nawożenie mineralne stosuje się przed siewem bądź sadzeniem rozsady. W ogrodnictwie hobbystycznym najlepiej użyć nawozy wieloskładnikowe.
Absolutnie nie można przesadzać z nawożeniem azotowym z uwagi na ryzyko kumulacji azotanów w plonie. Dotyczy to nawozów organicznych (włącznie z domowymi gnojówkami), jak i mineralnymi. Warto regularnie badać własne gleby na zawartość składników odżywczych by wiedzieć co jest w glebie, czego brakuje a czego jest w nadmiarze.
Niektórzy stosują w trakcie wegetacji stosują nawożenie przez podlewanie nawozami ekologicznymi bądź poprzez opryskiwanie liści. Można stosować biostymulatory poprzez wieczorne opryskiwanie roślin.
Zabiegi pielęgnacyjne
Sałata wymaga regularnego podlewania w okresach suszy. Gleba ma być wilgotna a nie zalana. Zbyt dużo wody i jej stagnacja w glebie sprawi, że rośliny zaczną gnić.
W okresie wiosennym, gdy temperatury są jeszcze nieustabilizowane to z chwilą zapowiedzi ich znaczącego spadku warto okrywać stanowisko z wysadzoną rozsadą agrowłókniną, celem ochrony roślin przed wychłodzeniem.
W uprawie tunelowej należy wdrożyć wietrzenie, aby temperatury nie były zbyt wysokie.
Usuwa się z uprawy rośliny, które wybiły w kwiatostan bądź zaczęły gnić.
Można w trakcie wegetacji usuwać dolne liście leżące na glebie, które żółkną i zaczynają chorować.
Na bieżąco sprawdza się czy na roślinach nie ma chorób i szkodników. Ochrona roślin niekiedy jest potrzebna jak pojawiają się zagrożenia w dużym nasileniu.