Jakie gatunki poraża biała muskardyna
W zależności od regionu świata są to różne gatunki owadów, ale i niektóre pajęczaki (roztocza). Literatura wspomina, że grzyb B. bassiana może porażać ponad 700 gatunków reprezentujących różne grupy systematyczne: muchówki, błonkówki, chrząszcze, motyle, pluskwiaki, a także choćby roztocza i wiele innych. Na ten moment zidentyfikowano różne izolaty tego grzyba, które porażają szeroką gamę owadów (707 gatunków należących aż do 15 rzędów systematycznych) i roztoczy (13 gatunków).
Trzeba jednak wiedzieć, że w przyrodzie grzyb nie rozróżnia owadów i ich znaczenia – poraża tak te pożyteczne, te neutralne gospodarczo, jak i te szkodliwe dla roślin, a tym samym dla człowieka. Przyroda ma swoje zasady i nie ma w niej miejsca na sentymenty.
Człowiek z chwilą wykrywania nowych szczepów grzyba i zdobycia umiejętności ich namnażania zaczął tworzyć biopreparaty, które są bezpieczne dla roślin, dla niego samego, ale także i środowiska, a dzięki temu, że są stosowane celowo w określone miejsce, gdzie występują szkodniki, to odgrywają coraz ważniejszą rolę w niechemicznej ochronie roślin. Gdy pojawia się problem szkodników w uprawie, stosuje się biopreparat i jak warunki są korzystne, to grzyb zaczyna działać obniżając populację organizmu szkodliwego.
W praktyce patrząc na literaturę światową i krajową, najczęściej grzyb B. bassiana jest celowo stosowany przeciwko mączlikom, wciornastkom, przędziorkom, czerwcom, niektórym mszycom, drutowcom, pędrakom, opuchlakom. Może jednak porażać bezpośrednio i pośrednio inne owady np. stonkę kukurydzianą, stonkę ziemniaczaną, piewiki, omacnicę prosowiankę i inne gatunki. Wielu informacji o zakresie gatunków podatnych na porażenie dają badania naukowe, a niekiedy okazyjne obserwacje.
Jak grzyb zabija owadziego szkodnika?
Aby przedstawić to zagadnienie zdecydowaliśmy się je wypunktować, co lepiej pozwoli zrozumieć cały mechanizm działania tego grzyba, tak w środowisku naturalnym (naturalne występowanie), jak również po zastosowaniu preparatów opartych o grzyb B. bassiana.
Żywe zarodniki grzyba muszą się znajdować w miejscu występowania zwalczanego gatunku szkodnika. Mogą pochodzić z naturalnego siedliska bądź z zastosowanego biopreparatu opartego stricte na tym grzybie lub zawierającego jego domieszkę.
W glebie lub na roślinach muszą znajdować się szkodniki owadzie, na które grzyb B. bassiana może oddziaływać i wywoływać u nich efekt lentalny (uśmiercać je). Mało tego, owady muszą być w takiej fazie rozwojowej, która jest podatna na porażenie tym grzybem.
Warunki pogodowe muszą być korzystne dla rozwoju grzyba. Powinna być podwyższona wilgotność, ciepło, tlen i brak promieniowania UV. Najlepsze warunki to temperatura 25°C i wysoka wilgotność w granicach 80-90%, utrzymująca się co najmniej dobę po dostaniu się zarodników na ciało żywiciela.
Zarodnik infekcyjny (tzw. spora) po dostaniu się na ciało owada przylega do jego powierzchni (adhezja). Gdy warunki środowiska są korzystne wówczas kiełkuje i rozwija się krótko na powierzchni kutikuli, po czym strzępki grzyba przebijają oskórek i wnikają do wnętrza owada. Przed wniknięciem do wnętrza ciała grzyb sobie ułatwia penetrację wytwarzając specyficzne enzymy. Literatura wskazuje także, że owad może sam pobrać wraz z pokarmem zarodniki grzyba. Te mogą też wnikać do wnętrza żywiciela przez układ oddechowy (przetchlinki).
Gdy strzępka infekcyjna znajdzie się wewnątrz powłoki ciała, to rozpada się na tzw. ciała strzępkowe, czyli to nic innego jak wielojądrowe fragmenty grzybni, które dość szybko wypełniają ciało owada od wewnątrz. W pierwszym etapie opanowane jest ciało tłuszczowe oraz układ pokarmowy. Warto dodać, że na tym etapie jeszcze owad żyje, choć może już wykazywać objawy chorobowe np. tracić apetyt, zdolność przemieszczania się itd. Patrząc na tego owada, nie widać zewnętrznych objawów na ciele świadczących o porażeniu grzybem owadobójczym.
Od momentu porażenia owada do jego śmierci upływa od kilku do kilkunastu dni w zależności od gatunku owada, ale i warunków środowiska. W warunkach laboratoryjnych czas uśmiercania owada to 3-6 dni, a w warunkach polowych czasami 10-14 i więcej. Trzeba mieć to w świadomości, że grzyb nie działa jak chemiczny środek ochrony roślin, stąd nie powoduje natychmiastowej śmierci szkodnika.
Ciała strzępkowe się rozrastają i niszczą poszczególne organy wewnętrzne niezbędne do życia (zaczynają od ciała tłuszczowego zwykle), odżywiając się wnętrznościami żywiciela. Uszkodzenie organów ważnych dla życia powoduje śmierć owada i wówczas grzyb znacząco przyśpiesza swój rozwój.
Grzyb B. bassiana wytwarza metabolity, które zatruwają ciało żywiciela i wywołują w nim zmiany chorobowe. Taką toksyną jest choćby beauwercyna. Grzyb zatem zabija owada bezpośrednio i pośrednio.
Grzyb po uśmierceniu żywiciela dość szybko rozwija strzępki w ciele owada, które przerastają wnętrze, ale poszukują wyjścia na zewnątrz. W delikatnych miejscach, które nie są osłonięte np. chitynowym pancerzykiem mają swoje ujście i wyrastają na zewnątrz. Takie strzępki grzybni mają już białawe zabarwienie i jest ono widoczne na ciele martwego szkodnika.
Grzybnia na zewnątrz martwego owada szybko się rozrasta, zwłaszcza w warunkach podwyższonej wilgotności po czym tworzą się strzępki konidialne na których znajdują się zarodnie wytwarzające zarodniki. Te zarodniki po uwolnieniu do środowiska mogą zakażać nowe owady, jeżeli te znajdą się w pobliżu.
Zarodniki grzyba B. bassiana mogą wchodzić w stadium przetrwalnikowe i uaktywnić się po pewnym czasie, jeżeli pojawi się żywiciel, a pogoda będzie sprzyjała ich wybudzeniu się i infekcji.
Biopreparaty z grzybem Beauveria bassiana w Polsce
Na rynku polskim są dostępne typowe biopreparaty mikrobiologiczne zawierające w sobie grzyb B. bassiana, które mają wyraźny zapis w etykiecie, kiedy, w jakiej dawce i przeciwko jakim szkodnikom się je stosuje. Przykładem jest biopreparat Naturalis (Beauveria bassiana szczep ATCC 74040).
Na rynku pojawiają się jednak preparaty wspomagające tzw. higienizacyjne, które mogą zawierać w sobie różne mikroorganizmy ograniczające szkodniki, które nie podlegają rejestracji, gdyż nie są biologicznymi środkami ochrony roślin.
Co robić, aby biopreparat dobrze działał?
Kupować biopreparaty z podanym okresem ich ważności do użycia. Czytać do kiedy preparat jest ważny (na opakowaniu). Przeterminowane się nie nadają. Patrząc na biopreparaty dostępne na świecie można wskazać, że zwykle po zakupie dany biopreparat może być trzymany przez 12 miesięcy w temperaturze 4 ºC i przez 6 miesięcy w temperaturze 21 ºC. Zarodniki Beauveria bassiana są żywe i dlatego są bardzo wrażliwe na złe warunki przechowywania. Najlepiej trzymać je w ciemnym, przewiewnym miejscu, w chłodzie.
Stosować środek poza okresem silnego promieniowania UV, najlepiej wieczorem lub wcześnie rano. Grzyb B. bassiana jest bardzo wrażliwy na promieniowanie UV, które może go zniszczyć.
Rośliny chronione, w tym gleba nie powinny być przesuszone. Tam, gdzie jest możliwość przed zabiegiem należy miejsce aplikacji biopreparatów podlać.
Wysokie temperatury mogą zmniejszyć żywotność zarodników. Optymalna temperatura aplikacji wynosi od 18 do 29 ºC. Zarodniki rozwijają się wolniej poniżej 15 ºC i stają się nieaktywne powyżej 33 ºC.
Stosować w warunkach wysokiej wilgotności powietrza. Minimum to 60%, a najlepiej, aby było to powyżej 80% (stąd polecane zabiegi po deszczach).
Dokładnie sprawdzić z czym biopreparat można mieszać. Na własną rękę nie tworzyć mieszanin np. z nawozami, fungicydami, insektycydami, gdyż nie wiadomo, jak grzyb zareaguje. Gdy nie ma takich danych lepiej stosować go solo. Trzeba też zwracać uwagę na zabiegi chemiczne wykonywane po użyciu biopreparatu np. z użyciem fungicydów, czy preparatów dezynfekujących powierzchnię roślin.
Nie dopuszczać do nadmiernego rozwoju szkodników, stąd stosować biopreparaty na początku ich licznego rozwoju.
W zależności od stopnia porażenia i warunków klimatycznych może być konieczne wykonanie kilku aplikacji w odstępach kilkudniowych.
Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś, mgr Łukasz Kontowski, mgr Michał Grzbiela (Ogrodnicy DIONP)
Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl
