Aksamitka w ogrodzie – uprawa i pielęgnacja

Nie tylko roślina ozdobna

Warto wiedzieć, że aksamitka jest rośliną leczniczą, przyprawową, jadalną i stosowaną choćby w kosmetyce. Czytając opakowania różnych produktów warto zwracać uwagę na nazwę łacińską – Tagetes, która właśnie wskazuje, że aksamitka wchodzi w skład danego produktu.

Płatki stanowią bogate źródło karotenoidów, które mają działanie przeciwutleniające i przeciwnowotworowe. Chyba najbardziej znanym związkiem zawartym w aksamitce jest luteina wspomagająca wzrok. Poza tym różne substancje jakie ta roślina zawiera mają choćby działanie moczopędne, rozkurczowe i przeciwzapalne. Barwniki pozyskiwane z kwiatów służą choćby do barwienia potraw. Z kwiatów przyrządza się różne herbaty o charakterystycznym korzenno-kamforowym, gorzkim posmaku. Kwiaty służą jako przyprawa do dań, zarówno zup, jak i potraw mięsnych i różnych past. Olejki eteryczne wchodzą także choćby w skład kosmetyków.

Pochodzenie, gatunki i odmiany aksamitki

Aksamitka w warunkach naturalnych występuje w Afryce i Ameryce Północnej i Środkowej. W Polsce jest to roślina jednoroczna należąca do rodziny astrowate. Występuje w około 50 gatunkach, ale w Polsce spotyka się głównie trzy, przy czym w różnych odmianach, co daje wrażenie jakby odmian było kilkaset, a to dzięki temu, że występuje bardzo duże zróżnicowanie form i kolorów roślin. W Polsce kwitnie od lata do późnej jesieni, ale dzięki uprawie rozsady już nawet pod koniec wiosny pojawiają się pierwsze kwiaty.

Aksamitka rozpierzchła (Tagetes patula)

Jest to najczęściej spotykana aksamitka w ogrodach. Rośliny charakteryzują się zróżnicowanym wzrostem. Mogą mieć w zależności od gatunku do 30, a niektóre do 60 cm. Są tu zatem zarówno odmiany karłowe (do 15 cm), jak i średniowysokie. Charakteryzują się dobrym rozkrzewieniem pędów, dlatego bardzo ładnie wypełniają przestrzeń na rabatach. Poza tym dzięki dużej zawartości olejków eterycznych mają zazwyczaj intensywniejszy zapach od innych aksamitek. Kwiaty w postaci koszyczków mają średnicę do 6 cm. Wielką zaletą tego gatunku jest bogactwo kwiatów, zarówno kształtu koszyczków jak i ich kolorów. Spotyka się tu zatem kwiaty pojedyncze, półpełne i pełne. Płatki mogą być gładkie, pofalowane lub silnie pomarszczone. Kolor kwiatów może być pojedynczy, w odcieniach lub dwubarwny. Najczęściej spotyka się kolor pomarańczowy, żółty, purpurowy, czerwony i brązowy. Przykładem odmian z tego gatunku są: Aurora, Pascal, Bolero, Red Marietta, Petite Yellow, Harmony, Sunny, Bonita Bolero, Champion Flame, Giant Bicolour, Mandarin, Honey Moon, Laura, Ania, Beata, Brocade, Mr Majestic, Carmen, Flamenco, King Tut, Tangerine, Eliza, Izolda, Mikrus, Pirat, Honeycomb, Brocade, Queen Sophia, Solan i inne.

Aksamitka wąskolistna (Tagetes tenuifolia)

Jak sama nazwa wskazuje, gatunek ten charakteryzuje się znacznie węższymi powierzchniami blaszek liściowych od innych gatunków aksamitek, które są głęboko powcinane, nadając całej roślinie delikatności. Ten gatunek aksamitki jest idealny na niskie rabaty w połączeniu z niskimi odmianami aksamitki rozpierzchłej, gdy osiąga zwykle do 25-35cm wysokości. Ładnie się również krzewi wypełniając przestrzeń wokół siebie. Kwiaty w postaci koszyczków mają zwykle średnicę 1,5-2 cm. Kwiaty są pojedyncze o barwie żółtej, pomarańczowej, czerwonej bądź dwukolorowe. Odmianami reprezentującymi ten gatunek są m.in. Golden Gem, Red Gem, Orange Gem, Lulu, Paprica, Starfire, Talizman i inne.

Aksamitka wzniesiona (Tagetes erecta)

Nazwa gatunku wskazuje raczej na duże rośliny i słusznie, gdyż niektóre odmiany mogą mieć nawet 80-100 cm wysokości, ale hodowcy wprowadzili również na rynek odmiany wybitnie karłowe, które mają do 15-35 cm wysokości. Gatunek ten zwykle nie rozkrzewia się intensywnie. U niektórych odmian kwiaty są jak kule o średnicy do 12 cm. Czasami rozmiar kwiatu zakrywa liście jakie znajdują się pod nim, a które są pierzastoklapowane i u niektórych odmian mają do 15 cm długości. Choć każdą aksamitkę można wykorzystać jako roślinę ciętą do flakonów, to głównie odmiany wysokorosnące aksamitki wzniesionej są do tego celu najczęściej wykorzystywane. Odmiany niskie są idealne na obrzeża rabat i do ich wypełniania, natomiast te wysokie będą współgrały z roślinami wyższego piętra, zarówno jednorocznymi, bylinami, jak również i niektórymi krzewami i drzewami ozdobnymi. Kwiaty są pełne, a niektóre odmiany bardzo przypominają chryzantemy o pełnych kwiatach. U niektórych odmian z powodu dużych kwiatów, które nabiorą wody i stają się ciężkie może łatwiej dochodzić do ich obłamywania się. Najczęściej spotyka się kwiaty w barwie pomarańczowej i żółtej, ale to u tego gatunku jest też sporo odmian o białawych kwiatach. Do odmian z tego gatunku zalicza się m.in. Fantastic, Mann Im Mond, Mary Helen, Titania, Mona, Moonlight, Kilimanjaro, Alaska, Cupido, Calando, Albatros, Pollux Orange i inne.

Wymagania i pielęgnacja

Aksamitka często nazywana jest rośliną dla niewymagających i poniekąd to racja, gdyż nie trzeba być specjalistą, aby mieć wspaniałe okazy. Choć to roślina bardzo tolerancyjna na warunki środowiska, to nie w każdym miejscu się uda. Preferuje stanowiska słoneczne i półsłoneczne. W cieniu będzie o wiele gorzej rosła i kwitła. Lubi gleby żyzne i przepuszczalne, ale na cięższych także sobie radzi. Dobrze sobie poradzi na glebach lekko kwaśnych, obojętnych i lekko zasadowych (pH 5,5 - 7,0). Dobrze znosi okresy suszy w porównaniu do innych kwiatów. Nie radzi sobie na glebach podmokłych, w tym na rabatach ze stagnującą wodą, która prowadzi do zamierania korzeni i zamierania nadziemnej części roślin. Idealnie nadaje się do uprawy w gruncie, pod osłonami, a także w różnych pojemnikach. Często jest elementem innych kompozycji kwiatowych.

Nie wymaga praktycznie żadnych zabiegów pielęgnacyjnych, poza tym, że trzeba ją podlewać. Nawet nawożenie nie jest tu specjalne potrzebne, choć chcąc się cieszyć ładnym wzrostem i obfitym kwitnieniem to warto na glebach mniej żyznych zastosować nawożenie albo mineralne, albo organiczne (nawozy TUTAJ). Trzeba mieć na uwadze przy nawożeniu to, że stosowanie czystego azotu np. w postaci mocznika, saletry amonowej itp. może spowodować bujny wzrost liści, ale kwitnienie będzie marne, dlatego lepiej używać nawozów uniwersalnych albo do roślin kwitnących.

Bardzo dobrą praktyka jest sukcesywne obrywanie przekwitających kwiatów. Roślina wówczas nie traci sił witalnych na zawiązywanie nasion. Jeżeli jednak chcemy zebrać własne nasiona to warto na roślinie pozostawić kilka kwiatów i poczekać aż dojrzeją, zawiążą nasiona i uschną, a następnie zanim się osypią nasionka trzeba je zebrać, ewentualnie lekko dosuszyć na słońcu i schować do papierowej torebki na kolejny rok.

Siew i uprawa

W Polsce aksamitki są roślinami jednorocznymi. Wysiewa się je z nasion. W ostatnich latach, charakteryzujących się łagodnymi zimami nasiona jakie osypywały się z kwiatów na glebę bez większych problemów udanie zimowały i od wiosny kiełkowały.

Chcąc przyśpieszyć rozwój roślin i mając na to warunki, to można już od marca wysiewać rośliny do inspektu lub w doniczkach. Wykorzystuje się tu zwykłą ziemię ogrodniczą. Nasiona przykrywa się 0,2-0,5 cm warstwa gleby lub piasku, ale nawet wysypane na wilgotną glebę i przyprószone tylko piaskiem bez problemu wykiełkują. Gdy wysiewamy nasiona własnoręcznie zebrane, warto wcześniej sprawdzić, czy mają zdolność do kiełkowania. Jak jest słaba, to warto kupić świeże nasiona, ciekawych odmian.

Nie należy wysiewać nasion gęsto, gdyż to spowoduje, że siewki będą się wyciągały do słońca. Gdy siewki będą miały 2-3 liście właściwe warto je przepikować do osobnych doniczek. Do gruntu wsadza się roślinki po uprzednim zahartowaniu zwykle od połowy maja, gdy minie ryzyko przymrozków. Mróz może uszkodzić lub zniszczyć rośliny aksamitki.

Zamiast wysiewać aksamitki w domu i tworzyć z nich rozsadę, można je siać wprost do gruntu, co zwykle robi się w maju, gdy minie ryzyko przymrozków. Nasiona wysiewa się wprost do gleby i lekko wzrusza ją grabkami. Gdy siewki wzejdą zbyt gęsto należy je przerwać i przesadzić choćby w inne miejsce.

Aksamitka jako roślina odstraszająca szkodniki

Choć na rynku pojawiły się odmiany bezzapachowe, to jednak zapach aksamitki wykorzystuje się praktycznie do odstraszania niektórych szkodników, acz trzeba zaznaczyć, że nie zawsze się to sprawdza, bo dużo zależy jaki to szkodnik i jak reaguje. Nie na darmo jednak nasi pradziadowie sadzili te rośliny w ogródkach wiejskich obok warzyw. Tworzyli z nich bariery zniechęcające niektóre szkodniki. Zapach aksamitek może „przykrywać” choćby zapach innych roślin, który przyciąga szkodniki.

Wskazuje się, że aksamitka może ograniczać intensywne pojawy następujących szkodników: bielinek kapustnik, kret (uwaga niżej), mączlik szklarniowy, mszyce, nicienie (uwaga niżej), czy też nornice (uwaga niżej).

Podaje się, że substancje wydzielane przez system korzeniowy roślin mogą działać negatywnie na nicienie znajdujące się w glebie, acz jest u druga strona medalu – niektóre gatunki wręcz może przyciągać, zatem nie można jednoznacznie wykazać, że jest to roślina wroga dla nicieni.

Przez pewien czas pisało się, że aksamitka to roślina barierowa dla ślimaków, ale kto widział co ślimaki (zwłaszcza nagie) potrafią z aksamitką zrobić, ten wie, że nie jest to prawdą. Ślimaki są w stanie zjeść do nasady łodygi aksamitkę i nie przeszkadzają jej olejki eteryczne i różne substancje chemiczne jakie ta roślina zawiera.

Aksamitka odstrasza krety i nornice – i tak i nie, gdyż część ogrodników potwierdza, że posianie aksamitki na grządkach warzywnych (głównie rośliny korzeniowe), czy też wokół drzewek owocowych ogranicza pojaw gryzoni, ale jest i grupa ogrodników, która zauważyła, że nie zawsze to skuteczny sposób. Być może to zależy od liczebności gryzoni – jak ich dużo jest i są głodne, to aksamitka może nie wystarczyć. Ponieważ wśród grządek obsianych aksamitką spotyka się i kretowiska, dlatego też nie da się jednoznacznie określić, że roślina ta ma tak dużą „moc”, że krety i nornice trzymają się z dala. Raczej należy napisać, że może ograniczać, ale nie zawsze to wystarczy.

Choroby i szkodniki aksamitki

W poczatkowym okresie wegetacji, aksamitka wymaga ochrony przed chwastami, które zwykle mechanicznie się niszczy. Sama aksamitka może być obok ślimaków także zasiedlana przez różne szkodniki, w tym mszyce, przędziorki, wciornastki, zmieniki. Pojawiają się także i choroby, choćby szara pleśń, septorioza, alternarioza, zgnilizny korzeni wywoływane choćby przez grzyby z rodzaju Fusarium i Rhizoctonia, a także fitoplazmy i choćby choroby wirusowe.

Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl