Strzyżak jelenica czyli latający kleszcz – uciążliwy krwiopijca

Różnice pomiędzy strzyżakiem a kleszczem – warto je poznać

Strzyżak w odróżnieniu od kleszcza jest owadem, a dokładniej – muchówką z rodziny narzępikowatych (synonim wpleszczowate - Hippoboscidae). Kleszcz z kolei jest pajęczakiem. Choć budową ciała strzyżak przypomina kleszcza to nim nie jest, niemniej jest bardzo uciążliwym owadem, zwłaszcza gdy pojawi się licznie. Problemem jest to, że jak nazwa gatunku wskazuje strzyżak jelenica jest pasożytem zewnętrznym parzystokopytnych, głównie jeleniowatych – żywi się ich krwią. Najczęściej można spotkać go tam, gdzie bytują jelenie i sarny. Nie gardzi też krwią innych zwierząt np. dzików, borsuków, łosi a także może tak jak typowy kleszcz odżywiać się krwią człowieka – zwykle to robią albo przez pomyłkę, albo z braku innego źródła krwi. Z uwagi na to, że jelenie, dziki czy też sarny są mobilne to mogą migrować razem ze strzyżakami, dlatego można je spotkać w różnych terenach, głównie wiejskich. Strzyżaki jednak starają się trzymać tych środowisk, w których nie zabraknie im dostępu do krwi żywiciela.

Strzyżak jelenica to powszechny w całym kraju gatunek owada. Zamieszkuje głównie tereny leśne. Jest aktywny zwykle od czerwca do listopada. Jego aktywności sprzyjają ciepłe lata.

Owad ten ma bardzo charakterystyczną budowę ciała – jest ono silnie spłaszczone pokryte twardym pancerzykiem z chityny oraz licznymi szczecinkami. Pancerzyk jest na tyle wytrzymały, że trudno jest strzyżaka zgnieść o czym się niejeden z nas przekonał dobitnie. Strzyżak jest większy od kleszcza, gdyż osiąga do 5-6 mm długości, stąd o wiele łatwiej jest go dostrzec, nie wspominając o odczuciu jego chodzenia po skórze, czego nie doznaje się zwykle po ataku kleszcza.

Strzyżak posiada trzy pary odnóży, które są szeroko rozstawione i dla niewprawnego oka przypominają ułożenie odnóży kleszcza – tu warto przypomnieć, że larwa kleszcza ma trzy pary odnóży, ale nimfa i osobnik dorosły już cztery pary. Na zakończeniu odnóży znajdują się pazurki, za pomocą których strzyżak wczepia się w sierść/skórę żywiciela, w tym może utrzymać się na pojedynczym włosie.

Głowa, tułów i odwłok – dokładnie z takich części składa się ciało strzyżaka, natomiast kleszcz ma głowotułów i odwłok. U strzyżaka odwłok jest owalny, u samic jest większy niż u samców. U kleszcza jak wiadomo odwłok silnie się powiększa z chwilą pobrania krwi. U strzyżaka nie dochodzi do takiego rozdęcia odwłoka na kształt kulki.

Kleszcz nie ma czułków, natomiast strzyżak ma je na głowie, choć są bardzo małe i słabo widoczne. Aparat gębowy strzyżaka jest typu kłująco-ssącego. Ubarwienie jest brązowoszare. Skrzydła są przeźroczyste. Owad potrafi latać na krótkie dystanse. Nie jest zdolny do długich przelotów.

Biologia strzyżaka jeleniego

Strzyżak jelenica rozwija jedno pokolenie w ciągu roku. Owady pojawiają się od czerwca i są aktywne zwykle do września, a w lata ciepłe nawet do listopada. Stadium zimującym są poczwarki ukryte w glebie lub w legowiskach swoich żywicieli.

Co ciekawe, cykl rozwojowy strzyżaka obejmuje tzw. przeobrażenie zupełne i odznacza się larworodnością. Samica nie składa zatem jaj. Kopulacja samca z samicą odbywa się na ciele żywiciela. W jajowodzie zapłodnionej samicy odbywa się rozwój larw. Przechodzą one pierwsze trzy stadia rozwojowe wewnątrz samicy, po czym rodzi je ona pojedynczo. Larwy po opuszczeniu samicy opadają na ziemię i przekształcają się w poczwarki. Następnie przekształcają się w owady uskrzydlone, które potrafią latać na niewielkie odległości. Poszukują pokarmu w postaci krwi. Z chwilą znalezienia żywiciela strzyżaki wczepiają się w sierść/skórę ofiary. Ciekawym zjawiskiem jest to, że gdy znajdą odpowiednie miejsce do wkłucia się w ciało, to odpadają im skrzydła. Z biologii tego gatunku wynika, że loty osobników uskrzydlonych mają miejsce od sierpnia do jesieni.

Strzyżaki a człowiek

Wskazuje się, że strzyżaki w odróżnieniu od kleszczy na człowieka dostają się przypadkiem. Nie potrafią bowiem odróżniać swoich ofiar, a także nie potrafią latać na duże odległości i polować na swe ofiary. Owady czają się wśród zarośli, w pobliżu których latają. Wykazują się dzienną aktywnością.

Najłatwiej strzyżaki spotkać w lasach mieszanych, w liściastych, gdzie jest sporo zarośli, które pozwalają zwierzynie łownej się chronić. Duża ilość strzyżaków może się kumulować w pobliżu ścieżek przemarszu zwierzyny. Aktywność strzyżaków zależy od pogody, głównie temperatury. Gdy jest ciepło są bardzo aktywne i potrafią wyszukać ofiarę z odległości 50 metrów nalatując na nią np. z drzew. Gdy jest chłodniej, to ten zasięg jest mniejszy. W przypadku bezskrzydłych larw trzeba wiedzieć, że mogą się czaić na liściach roślin tak jak kleszcze i to z nich przechodzą na ofiarę.

Strzyżaki na całe szczęście są łatwe do zauważenia z uwagi na swoje rozmiary, a także ruchliwość. Ogromnym jednak problemem, z którym chyba każdy się spotkał jest to, że bardzo łatwo wplątują się w dłuższe włosy czy też brody. Bardzo trudno jest je wówczas wyciągnąć, tym bardziej że potrafią się uczepić pojedynczego włosa. Mogą wchodzić także do uszu i nosa.

Jeżeli z jakiś powodów nie wyciągniemy strzyżaka, to poszuka on na ciele takie miejsce, w które będzie mógł się wkłuć. Ponieważ jest płaski, ale elastyczny to potrafi się wciskać pod ubranie. Warto podkreślić, że owad ten nie reaguje na strzepywanie – jak dostanie się na ciało to ma jeden cel – poszukać miejsca do wkłucia się. Choć mogą osiadać na ubraniu, to zwykle przemieszczają się w kierunku odsłoniętych części ciała, zwykle tych cieplejszych.

Nakłucie skóry jest odczuwalne, ale nie jest jakoś wyjątkowo bolesne. Owad niezauważony może się silnie wczepić w skórę i ssać krew. Znane są przypadki osób, które miały trudność z jego wyciągnięciem i potrzebowały pomocy ambulatoryjnej. W wielu jednak przypadkach są one łatwiejsze do wyciągnięcia ze skóry niż choćby kleszcz.

Gdy owad się wkłuje w nasze ciało to co się będzie działo w dużej mierze zależy od indywidualnej reakcji organizmu. Sam ślad zaraz po ugryzieniu jest mało widoczny, ale może z czasem pojawić się wpierw mała grudka, a następnie czerwonawa plamka, niekiedy połączona z obrzękiem okolicy. Pojawia się także zwykle świąd. Różne osoby różnie reagują na ukłucie i wpuszczenie śliny do ludzkiego ciała, gdyż u jednych objawy przemijają błyskawicznie, u innych utrzymują się kilka dni, a u bardzo wrażliwych (alergików) nawet do kilku miesięcy.

Zdarzają się takie sytuacje, że po ukłuciach strzyżaków na ciele pojawia się czerwonawa wysypka połączona ze strupkami, która ustępuje po kilku dniach. Niekiedy jest ona połączona z silnym świądem i u osób wrażliwszych może się to utrzymać do prawie dwóch tygodni. U części osób pojawiają się bąble przypominające poparzenie pokrzywą. Zdarzały się sytuacje, że nie pojawiała się wysypka, ale z czasem uaktywniały się ostre objawy w postaci czerwonawych plamek, wysiękowych, które utrzymywały się wiele tygodni.

Na ten moment wiadomo, że strzyżaki mogą mieć w swoim ciele sprawcę boreliozy, ale na ten moment źródła medyczne nie podają, czy podobnie jak kleszcze mogą brać udział w przenoszeniu patogena na człowieka. Należy jednak śledzić doniesienia medyczne na temat sprawców chorób człowieka jakie te owady mogą przenosić np. sprawców bartonelli.

Jak się chronić przed strzyżakami?