Nektaryna – uprawa i pielęgnacja
Brzoskwinia płaskoowocowa, UFO – uprawa i pielęgnacja
17 lutego, 2021
Pepino gold czyli psianka melonowa – uprawa i wykorzystanie
13 października, 2021Nektaryna to nieomszona forma uprawna brzoskwini
Nektaryna (Prunus persica var. nucipersica) – to drzewo z rodziny różowatych, podobnie jak morela i brzoskwinia, której nektaryna jest formą. Różni się od niej głównie tym, że skórka owoców nie jest omszona, tylko gładka, ponadto miąższ jest zazwyczaj bardziej pomarańczowy i zwarty, łatwiej odchodzi od pestki, niż w owocach brzoskwini zwyczajnej. Jej gładka skórka to nie efekt krzyżówki ze śliwą, jak w przeszłości sądzono, a obecności genów recesywnych odpowiedzialnych za brak charakterystycznego meszku - ich ujawnienie powoduje zanik tej cechy na owocach.
Pochodzenie nektarynek od dawna było sporne, niektórzy uważali, że gatunek wywodzi się z Persji (Iranu), jednak badania genetyczne wykazały, że podobnie jak tradycyjna brzoskwinia, nektarynka pochodzi z Chin, gdzie pojawiła się 2000 lat przed naszą erą. Wzmianki o niej znajdziemy w chińskich przekazach pisemnych z X wieku przed naszą erą, gdzie przedstawiana jest jako ulubiony owoc cesarzy, na równi z brzoskwinią.
Nektaryny pojawiły się w Europie w IV wieku p. n. e., pierwotnie w starożytnej Grecji, skąd stopniowo docierały w odleglejsze miejsca np. do Rzymu, gdzie były nazywane „perskimi jabłkami”, jednak dopiero w XVI-XVII wieku zaczęły częściej pojawiać się na europejskich stołach. W tym samym czasie zawędrowały także do Ameryki, przywiezione tam przez hiszpańskich kolonizatorów. Prawdziwą popularność nektarynka zdobyła jednak dopiero w XX wieku i od tego czasu jest powszechnie uprawiana. Największe plantacje znajdują się we Francji, Hiszpanii, Grecji, we Włoszech oraz w Chile, a także w Stanach Zjednoczonych i w krajach Południowej Afryki. W Polsce również można spotkać większe areały, jednak z uwagi na to, że kwiaty narażone są na wiosenne przymrozki, nie jest to bardzo popularna uprawa towarowa.
Warto wiedzieć, że istnieją także płaskie nektaryny, nazywane flaterynami od angielskiego słowa „flat”, co oznacza płaski. Do tej pory wyhodowano kilka odmian płaskoowocowej nektaryny o owocach różniących się kolorem gładkiej skórki i miąższu (od jasnokremowego po żółtopomarańczowy). Flateryny bywają nazywane nektarynami miejskimi lub podobnie jak brzoskwinie płaskoowocowe – nektarynami ufo.
Wygląd rośliny
Nektaryna to drzewo średniej wielkości osiągające wysokość do 6-8 m i owocujące do 30 lat, co oznacza, że jest stosunkowo krótkowieczne. Charakterystyczną cechą drzewka jest ciemna spękana kora, szczególnie najbliżej podłoża, gdzie jest prawie czarna.
Liście, jak u wszystkich brzoskwiń, są błyszczące, ząbkowane na brzegach, mają lancetowaty kształt. Nektaryna kwitnie przed pojawieniem się liści – w kwietniu, pokrywając się drobnymi różowymi kwiatami, które są jednak wrażliwe na niskie temperatury. Zdarza się, że przemarzają wiosną w naszych warunkach klimatycznych.
Owoce osiągają wielkość do 8 cm średnicy i wagę w granicach 90-200 g w zależności od odmiany. Pokryte są gładką skórką w kolorze żółtym z lekkim bądź bardzo dużym czerwonym rumieńcem. Miąższ owoców nektaryny przybiera zwykle różne odcienie koloru żółtego, jest lekko włóknisty, jednak z reguły łatwo odchodzi od pestki. Dojrzałość zbiorczą owoce osiągają w okresie lipiec-październik w zależności od odmiany i miejsca uprawy, ale najczęściej zbiera się je na przełomie lipca/sierpnia.
Uprawa
Uprawa nektaryny niewiele różni się od uprawy brzoskwini tradycyjnej, chociaż drzewka są bardziej wymagające, szczególnie pod kątem nasłonecznienia. Nektaryna najlepiej udaje się na zachodzie Polski, szczególnie na stanowiskach osłoniętych od wiatru. Można ją jednak uprawiać na terenie całego kraju, ważne aby dobrać odpowiednie miejsce, które powinno być zaciszne i nasłonecznione. Drzewka preferują gleby żyzne, przepuszczalne, ciepłe, umiarkowanie wilgotne, o pH w granicach 6,5-7,0.
Przed sadzeniem należy przygotować stanowisko usuwając chwasty oraz przekopując glebę, najlepiej z kompostem, aby od razu wzbogacić ją o cenne składniki. Otwór przygotowany do wsadzenia drzewka powinien mieć głębokość i średnicę pozwalającą swobodnie ułożyć się korzeniom, które nie mogą wystawać i być pozaginane, ponieważ można je w ten sposób uszkodzić i osłabić roślinę. Po posadzeniu dołek wypełniamy ziemią rodzimą zmieszaną z kompostem i mocno podlewamy. Warto wspomnieć, że w lata suche, gdy nie występują wystarczające opady deszczu, należy podlewać rośliny co 4-5 dni (szczególnie młode i w okresie owocowania), aby owoce były soczyste i duże. Dla lepszych plonów warto także przerzedzać zawiązki owoców, drzewo jest wówczas w stanie wyżywić te pozostawione na gałęziach, dzięki temu owoce rosną większe.
W sprzedaży dostępne są dwa rodzaje sadzonek – z odkrytym systemem korzeniowym oraz w donicach. Sadzonki nektaryn z gołym korzeniem najlepiej sadzić wiosną, natomiast te zakupione w doniczkach można sadzić wiosną i latem. Nektaryny można wsadzać do gruntu również jesienią, jednak istnieje wówczas ryzyko, że młode rośliny nie zdążą ukorzenić się przed zimą i będą narażone na przemarzanie. Jako drzewo nektaryna jest odporna na mróz, mimo to warto przez pierwsze kilka lat od posadzenia okrywać ją na zimę np. agrowłókniną lub słomą, szczególnie jeżeli jest uprawiana w rejonach, gdzie występują silne mrozy.
Kwiaty pojawiające się w kwietniu są bardziej wrażliwe na wiosenne przymrozki, niż kwiaty brzoskwiń, co może być przyczyną mniejszej popularności nektaryn w uprawie. Uszkodzenie kwiatów powoduje obniżenie plonów, dlatego warto zadbać o odpowiednie stanowisko i tak dobrać odmianę, aby była jak najlepiej dostosowana do naszych warunków glebowo-klimatycznych.
Nektaryna jest samopylna, warto jednak posadzić obok siebie dwie różne odmiany, lepiej dzięki temu plonują, owocowanie jest bardziej obfite. Podobny efekt można uzyskać stosując regularne przycinanie pędów.
Zabiegi pielęgnacyjne
Jednym z podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych na drzewkach nektaryny jest przycinanie pędów. Cięcie pobudza drzewa do bardziej obfitego plonowania oraz przyczynia się do ograniczenia pojawu chorób, gdyż zawsze najpierw usuwamy chore, uszkodzone i porażone pędy. Miejsca cięć warto zabezpieczyć przed wnikaniem patogenów smarując maścią ogrodniczą (maści dostępne TUTAJ).
Nektaryny najlepiej przycinać wiosną, jeszcze przed kwitnieniem, ale w momencie, gdy widoczne są pąki kwiatowe. Dzięki temu usuniemy pędy bez pąków, słabe i takie, które zbyt mocno zagęszczają koronę drzewa, aby zapylacze miały lepszy dostęp do kwiatów, a rozwijające się owoce zyskały lepszy dostęp do światła słonecznego. Pierwszy taki zabieg można wykonywać już w marcu, usuwa się wtedy przede wszystkim uszkodzone gałęzie.
W drugim roku uprawy wykonuje się z reguły cięcie formujące, które polega na usunięciu najniższych pędów oraz skróceniu pozostałych, aby drzewko uformowało zgrabną koronę na odpowiedniej dla nas wysokości.
Dodatkowo w uprawie nektaryn warto wdrożyć racjonalne nawożenie, aby drzewka lepiej plonowały i wytwarzały większe, bardziej soczyste i jędrne owoce. Nawożenie wpływa nie tylko na lepszą jakość plonu, ale także na ogólną kondycję roślin, które dzięki temu są lepiej odżywione, stają się silniejsze i dzięki temu mniej podatne na gorsze warunki środowiskowe. Przed podjęciem decyzji o zastosowaniu konkretnego nawozu, należy wykonać analizę składu gleby. Wyniki analizy pozwolą odpowiednio dobrać rodzaj i ustalić dawki nawozów czy to naturalnych (kompost, obornik, humusy), czy też mineralnych, ponieważ będzie wiadomo jakie składniki występują w glebie w nadmiarze, a jakich brakuje. Nawozy organiczne, w tym oparte o kwasy humusowe można znaleść TUTAJ.
Choroby i szkodniki
Nektaryna, podobnie jak brzoskwinie, jest narażona na choroby i szkodniki atakujące tą grupę roślin. Wśród chorób najczęściej występują kędzierzawość liści brzoskwini objawiająca się silnymi deformacjami i zgrubieniami liści, które początkowo żółkną, przybierając następnie czerwony i ostatecznie brunaty kolor. Silnie porażone liście opadają, co powoduje osłabienie drzewa, które gorzej zniesie ewentualne mrozy, a w kolejnym sezonie nie będzie kwitło tak obficie. Chorobę możemy ograniczyć poprzez opryskiwanie preparatami miedzi wczesną wiosną i późną jesienią, gdy drzewo nie jest jeszcze pokryte liśćmi. O kędzierzowatości liści brzoskwini piszemy TUTAJ. Inne często pojawiające się choroby to brunatna zgnilizna drzew pestkowych (monilioza), parch brzoskwini oraz mączniak prawdziwy brzoskwini, które również mocno osłabiają drzewa.
Wśród szkodników zagrażających nektarynie należy wymienić przede wszystkim mszycę brzoskwiniową, która żerując na liściach powoduje ich skręcanie i żółknięcie, a w efekcie zasychanie nie tylko liści, ale i całych pędów. Ponadto pojawia się mszyca brzoskwiniowo-trzcinowa, szpeciel zwany podrdzewiaczem śliwowym, miseczniki, przędzień pestkowiec, owocówka śliwkóweczka, skośnik brzoskwiniaczek, czy też licinek tarninaczek. Do zwalczania części z nich można użyć preparaty olejowe stosowane wczesną wiosną, a gdy szkodniki pojawiąsię później to również inne preparaty dostepne TUTAJ.
Wartości odżywcze i wykorzystanie owoców
Nektarynki rodzą doskonałe owoce, które nadają się do spożycia zarówno na świeżo, jak i po przetworzeniu. Ich soczysty i słodko-kwaśny pomarańczowy miąższ nadaje się do sałatek, koktajli, musów, na dżemy, kompoty i soki oraz jako składnik ciast, dodatek do lodów i galaretek, przygotowuje się z niego także likiery. Owoce można z powodzeniem mrozić i suszyć, a co ważne - zachowują swój smak. Nadają się również do grillowania i zapiekania.
Dzięki temu, że skórka owoców jest gładka, wiele osób chętniej sięga po nektaryny niż po brzoskwinie. Jednak z uwagi na dużą zawartość węglowodanów prostych, najlepiej zjadać je jako składnik posiłku lub w formie deseru. Owoce najlepiej jeść ze skórką, aby witaminy nie ulegały utlenieniu i aby zachować jak najwięcej błonnika, który reguluje perystaltykę jelit. Nektaryna to prawie 87% wody i podobnie jak inne owoce, jest źródłem wielu cennych witamin, m.in. witaminy C, A (której ma mniej w porównaniu z brzoskwinią i morelą), beta-karotenu, luteiny i innych karotenoidów (naturalnych antyutleniaczy), witaminy E i K oraz witamin z grupy B. Zawiera składniki mineralne np. potas, który wpływa na gospodarkę wodno-elektrolitową i reguluje ciśnienie krwi, ale także wapń, magnez, fosfor, żelazo i cynk. Dodatkowo nektarynki mają niski indeks glikemiczny i są niskokaloryczne, co sprawia, że chętnie sięgają po nie osoby stosujące różnego typu diety.
Wybrane odmiany dostępne w Polsce wraz z krótką charakterystyką
Durbin – odmiana o owocach średniej wielkości. Skórka żółta, z czerwonym jednolitym rumieńcem pokrywającym owoc prawie w całości. Miąższ w jasnożółtym kolorze, lekko włóknisty, słodko-kwaśny, częściowo odchodzi od pestki. Rośnie silnie, rodzi dużo owoców, więc warto pamiętać o przerzedzaniu zawiązków. Odmiana odporna na mróz, mało podatna na choroby. Jej owoce dojrzewają jako jedne z pierwszych, początkiem sierpnia.
Harco – odmiana o owocach średniej wielkości. Skórka koloru żółtego, pokryta w większej części czerwono-bordowym rumieńcem. Miąższ w kolorze żółtym, słodko-kwaśny, soczysty. Owoce dojrzewają w sierpniu. Stosunkowo odporna na mróz, kwitnie dość późno, dzięki czemu często unika wiosennych przymrozków, jest odmianą odporną na brunatną zgniliznę i choroby bakteryjne.
Fantasia – odmiana o dużych owocach. Skórka koloru pomarańczowego lub żółtego z czerwonym rumieńcem na większej części owocu, miąższ słodko-kwaśny, żółty, zwarty, dobrze odchodzi od pestki. Rośnie umiarkowanie silnie, dorasta do 5 m wysokości. Owoce dojrzewają końcem sierpnia/początkiem września. Wykazuje tolerancję na kędzierzawość liści brzoskwini, na pozostałe choroby niestety mało odporna.
Flateryna – nektaryna płaskoowocowa. Owoce o gładkiej nieomszonej skórce, dojrzewają pod koniec sierpnia, pokryte prawie w całości ciemnoczerwonym rumieńcem. Miąższ w kolorze żółtym, soczysty, słodki, jędrny. Odmiana wrażliwa na zgniliznę drzew pestkowych i mączniaka prawdziwego brzoskwini.
