Kukurydza to roślina bogata w formy i odmiany (galeria naszych odmian)

Kukurydza nie jest nudna

Kukurydza (Zea mays L. ssp. mays) to niesamowita roślina o pochodzeniu tropikalnym, która potrafi przeprowadzać fotosyntezę torem C4, co oznacza, że o wiele efektywniej i więcej wiąże dwutlenku węgla z atmosfery niż choćby rośliny charakterystyczne dla klimatu Polski, czyli klimatu umiarkowanego. Fotosynteza ta jednak uruchamia się wówczas, gdy jest odpowiednio ciepło i to z tego powodu obserwuje się choćby gwałtowny wzrost roślin niemal z dnia na dzień, jeżeli oczywiście nie brakuje im wody i składników odżywczych w glebie.

Od dzikiej trawy po roślinę udomowioną

Kukurydza to także najstarsza roślina jadalna (użytkowa), którą zaczął uprawiać człowiek. Źródła literaturowe nie są jednogłośne od kiedy nastąpiło udomowienie kukurydzy przez człowieka, bo raz podaje się, że to 7000 lat p.n.e., a innym razem, że aż 9000 lat p.n.e. Nie da się jednak ukryć, że jest to prastara roślina, jeśli chodzi o wykorzystanie przez człowieka. Obecne odmiany kukurydzy nie są w stanie zasadniczo poradzić sobie same w przyrodzie – są niemal w pełni zależne od człowieka i jego działań uprawowych. To pokazuje jak na przestrzeni wieków roślina ta oddaliła się od swoich dzikich przodków.

Nie ma także zgodności odnośnie przodków kukurydzy, bo ona jako taka w przyrodzie nie występowała. Jest krzyżówką, czyli celowo ją człowiek wyhodował krzyżując ze sobą jej przodków. Wskazuje się, że kukurydza powstała ze skrzyżowania jednorocznej trawy teosinte z wieloletnią trawą tripsacum (Tripsacum dactyloides L.). Jako że cały czas prowadzone są badania genetyczne nad pochodzeniem kukurydzy, stąd też obecnie uważa się, że owszem kukurydza pochodzi od trawy teosinte ale od jej konkretnej formy rosnącej dziko w środkowym Meksyku, a ta formą jest: Zea mays L. ssp. parviglumis. Dlaczego tak się uważa? Bo kukurydza i wskazana forma teosinte nie dość, że mają taką samą liczbę chromosomów, to mogą się ze sobą krzyżować.

Naukowcy wskazują, że udomowienie kukurydzy mogło nastąpić w ten sposób, ze jej pierwotnie udomowiona forma, którą zaczęto rozpowszechniać zaczęła krzyżować się z innymi podgatunkami trawy teosinte.

Skąd pierwotnie wywodzi się kukurydza? Podaje się, że z terenów obecnego Meksyku. Ponadto jej pozostałości prehistoryczne wykryto także na obszarze obecnej Panamy, Peru i w południowych stanach USA.

Badania archeologiczne prowadzone choćby w Belize (Ameryka Środkowa) na szczątkach ludzkich znalezionych w górach Maya wskazują, że kukurydza była bardzo ważną rośliną w diecie ówczesnych plemion. Ba, niektórzy naukowcy wskazują wręcz, że upadek cywilizacji Majów mógł mieć związek z tym, że za bardzo roślina ta dominowała w ich diecie i byli od niej uzależnieni, stąd wystarczyła susza i nastąpił ogromny głód.

Pisząc o Majach nie można pominąć faktu, że kukurydza była przez nich traktowana jako bóstwo, stąd jej „portrety” można znaleźć na wielu artefaktach.

Polecamy naszą najnowszą książkę

Miejski ogród. Uprawa warzyw i ziół na balkonach i tarasach.

Marzysz o warzywach z własnej uprawy, ale nie masz ogrodu? Mieszkasz w bloku i wydaje ci się, że nie możesz uprawiać ziół? Autorzy tej książki udowadniają, że warzywa i zioła można uprawiać prawie wszędzie! Dodatkowo pokażą Ci, jak zamienić balkony, tarasy i parapety w ogródki! Ten poradnik wprowadzi Cię w tajniki miejskiego ogrodnictwa.

Kup teraz

Z Ameryki do Europy na statkach

Kukurydza jako taka dotarła do Europy wraz z podróżami Krzysztofa Kolumba w latach 1492-1494. Była traktowana wówczas jako ciekawostka botaniczna. Wskazuje się, że roślina ta szybko zaczęła zyskiwać na popularności, stąd choćby jej większe plantacje były zakładane w Hiszpani już w 1525 roku. Bardzo często wskazuje się, że kukurydza pochodzi z Turcji. Wynika to z tego, że już w 1574 roku była tam uprawiana i to z tego kraju trafiła na Bałkany czy też do środkowej i wschodniej Europy.

Od kiedy kukurydza uprawiana jest w Polsce?

W Polsce kukurydzę zaczęto na komercyjną skalę uprawiać od lat 50. XX wieku, niemniej już w latach 30. czyli w okresie międzywojennym uprawiano ją na Kresach Południowo-Wschodnich i próbowano wysiewać na terenie obecnej Małopolski i Wielkopolski. Początki jednak jej uprawy na obecnych ziemiach naszego kraju są o wiele wcześniejsze, bo wskazuje się, że sięgają XVII – XVIII wieku. Dane literaturowe mówią, że w XVIII wieku wysiewano ją w Polsce na dawnych terenach Podola i Wołynia.

Dzięki ogromnej pracy hodowców, która trwała dziesiątki lat udało się wytworzyć takie odmiany kukurydzy, które są w pełni dostosowane do warunków klimatycznych Polski. Wpierw jej uprawa koncentrowała się w południowo-zachodniej części kraju, a z upływem lat i pojawem coraz to nowszych i lepszych odmian zaczęła obejmować całą południową, środkową i północną część Polski. Aktualnie, w każdym zakątku kraju można spotkać jej zasiewy, acz dominuje tu kukurydza zaliczana do roślin rolniczych, choć na mniejsza skalę uprawia się też kukurydzę tzw. warzywną a na mikroskalę kukurydzę ozdobną. Trzeba jednak wiedzieć, że zasadniczo każdą kukurydzę można jeść, ale nie każda jest smaczna. Absolutnie nie jest to roślina trująca jak się zje choćby tzw. kukurydzę ozdobną.

Bogactwo form jest ogromne

Kukurydza na przestrzeni tysięcy lat uprawy i jej udomawiania doczekała się ogromnej różnorodności jej form. To z tego powodu choćby oglądając w internecie tą roślinę można spotkać kolby o nietypowym kształcie i o ziarniakach w różnych kolorach, ale i kształtach. Rynek polski, ale i europejski jest bardzo ubogi w ciekawe formy kukurydzy. Niestety, ale tu prym w bogactwie ciekawych form i odmian kukurydzy wiedzie choćby USA, czy też Meksyk. Tam można dostać oczopląsu na widok wielu kolb, nie wspominając, że część osób uważa to za oszustwo graficzne bądź też, że są to rośliny zmodyfikowane genetycznie, bo kukurydza dla nich jest tylko „pomarańczowo-żółta” bo taka dominuje w Polsce i Europie. Niestety, ale prawda jest zupełnie inna – kukurydza to roślina o ogromnym bogactwie, którą stopniowo odkrywamy.

Warto wiedzieć, że spośród wielu form kukurydzy zwykle 8 z nich jest najczęściej spotykana, w tym kilka w Polsce. Niektóre z tych form były i są nadal określane mianem podgatunków Zea mays L. ssp. mays choć niektórzy podają, że to są dalej formy bądź odmiany botaniczne. Te formy/odmiany botaniczne to zatem:

Kukurydza koński ząb (tzw. kukurydza pastewne) czyli Zea mays L. ssp. indentata – cechuje się bujnością wzrostu, dłuższą wegetacją, ziarno ma spłaszczony i wydłużony kształt z wgłębieniem na wierzchołku co przypomina ząb. U tej kukurydzy w ziarniakach dominuje bielmo mączyste nad bielmem szklistym, stąd też jest choćby wykorzystywana do produkcji mąki i skrobi.

Kukurydza szklista (tzw. zwyczajna) czyli Zea mays L. ssp. indurata – wytwarza nieco mniejszą biomasę, ma krótszy okres wegetacji. W ziarniakach dominuje bielmo szkliste nad mączystym, stąd też jest to bardzo dobra kukurydza choćby do produkcji kasz.

Kukurydza cukrowa (tzw. słodka) czyli Zea mays L. ssp. saccharata – wytwarza małą biomasę, ma krótki okres wegetacji, a jej ziarniaki zawierają duże ilości cukrów. Ziarniaki zawierają słodkie amylodekstryny, które podczas wysychania są odpowiedzialne za silne kurczenie i marszczenie się ziarniaków. Kluczowym czynnikiem różnicującym poszczególne odmiany kukurydzy cukrowej od siebie jest zawartość cukrów w ziarniakach, która wpływa na podział tego warzywa na trzy typy: odmiany słodkie typu su (zawartość cukrów 4-6%), odmiany o podwyższonej zawartości cukrów typu se (zawartość cukrów 6-8%) oraz odmiany supersłodkie typu sh2 (zawartość cukrów minimum 8-12%). Ta kukurydza jest wykorzystywana do bezpośredniego spożycia oraz do produkcji mrożonek czy też konserw.

Kukurydza pękająca (tzw. popcorn) czyli Zea mays L. ssp. everta – rośliny tworzą ziarniaki zwykle drobne, w których dominuje bielmo szkliste. Podczas podgrzewania ziarniaków dochodzi do pęknięcia i wypłynięcia bielma na zewnątrz, które zastyga i tak tworzy się znany popcorn.

Kukurydza skrobiowa czyli Zea mays L. ssp. amylacea – jest uznawana za jedną z najstarszych form kukurydzy. W jej ziarniakach silnie dominuje bielmo mączyste, stąd też nadaje się do produkcji mąki i skrobi.

Kukurydza woskowa czyli Zea mays L. ssp. ceratina – ziarniaki jej zawierają skrobię szklistą o dużej zawartości amylopektyny. Same ziarniaki są drobne, a ich wnętrze ma woskową konsystencję.

Kukurydza oplewiona (zwana też łuskową) czyli Zea mays L. tunicata – jest zaliczana do najstarszych, wręcz prymitywnych form kukurydzy. Charakteryzuje się obecnością łusek otaczających ziarna w kolbie. Kukurydza łuskowata nie jest uprawiana komercyjnie, ale wykorzystywana choćby w badaniach genetycznych nad pochodzeniem kukurydzy.

Ciekawe odmiany kukurydzy w ogrodzie DIONP

Jak można zobaczyć, kukurydza nie jest nudną rośliną. To bogactwo form, ale i samych odmian. Nie każdy wie, że w samej Unii Europejskim na rynku nasiennym jest ponad 5 tysięcy odmian tej rośliny. Rynek światowy jest jeszcze bogatszy. Nie dziwmy się zatem, że roślina ta ma swoich fanów, którzy robią wszystko, aby zachować jej różnorodne formy, czy też konkretne odmiany pochodzące z tzw. tradycyjnej hodowli. Dzięki temu, że są to odmiany populacyjne (pisząc kolokwialnie – nie jest to F1) można je łatwo rozmnażać tradycyjnymi metodami hodowlanymi i nie następuje tu tzw. rozczepianie cech, bo nie są to odmiany mieszańcowe dominujące obecnie na rynku nasiennym.

Bogactwo ciekawych odmian sprawia, że coraz więcej osób próbuje sił w uprawie kukurydzy. Rynek hobbystycznej uprawy kukurydzy w UE pozwala na dostęp do wielu ciekawych, wręcz niszowych odmian, których na próżno szukać w wielkim handlu. Bez dwóch zdań najciekawsze odmiany niszowe przywracane do uprawy hobbystycznej mają choćby USA. Część ma Turcja, ale dzięki amatorskim namnożeniem materiału siewnego w różnych krajach, na rożnych portalach wymiany hobbystycznej nasion można zdobyć ciekawostki. Poniżej choćby przykładowe odmiany o jedno, dwu lub wielokolorowych ziarniakach, które na przestrzeni ostatnich lat znalazły się w ogrodzie DIONP.

Różowe ziarniaki: Hopi Pink, Hopi Purple, Neon Pink,

Biało-fioletowe ziarniaki: Montana Gudu, Montana Red Eagle,

Fioletowo-niebieskie ziarniaki: Hopi Turquoise, Posuwegen Blue, Sehsapsing Deleware Black Flint, Mountain Morado, Double Red, Mini Blue, Dacota Black, Japanese Black Sticky,

Fioletowo-bordowe ziarno: Morado Kculli,

Fioletowo-różowe ziarniaki: Montana Lavender Glay, Chires Baby,

Czerwone ziarniaki: Bloody Butcher, Atomic Orange, Montana Sunburst, Truskawkowa,

Biało-żółte ziarniaki: Martian Jewels, Bear Paw, Burro Mountain, Giant Peruvian Chullpi, Cuzco, Smoik Hu:n, Rosari,

Wielokolorowe ziarniaki (dwa lub więcej kolorów): Astronomy Domine Sweet, Wades Giant Indian, Big Horse Spotted, Peruvian Giant Red Sacsa Kuski, Glass Gem, Rarmuri Multicolored, Oaxacan Green.