Jak uprawiać arbuzy (kawony)? - podstawowe informacje

Jak uprawiać ogórki gruntowe? – podstawowe informacje

10 stycznia, 2024

Jak uprawiać pietruszkę korzeniową? – podstawowe informacje

10 stycznia, 2024

Szukasz ciekawych odmian kawonów?

Jeżeli zainteresowała Ciebie uprawa arbuzów czy to w gruncie, czy pod osłonami, bądź masz balkon lub taras, to może zainteresujesz się tymi odmianami, które jako DIONP uprawialiśmy we własnym ogrodzie? Kolekcję naszych odmian opisaliśmy TUTAJ.

Informacje ogólne

Arbuzy czyli kawony to rośliny jednoroczne z rodziny dyniowate. Są to warzywa. Jak inne dyniowate, arbuzy to rośliny ciepłolubne, w tym zasobne w wodę i potrzebujące ich spore ilości do rozwoju. Owoc arbuza zawiera niemal 96% wody.

Arbuzy to rośliny płożące się, choć niektórzy prowadzą je także w postaci zwieszającej się bądź podwiązują. Wydaje się jednak, że najlepsza jest uprawa płożąca, zwłaszcza że działa okrywająco na glebę co ogranicza jej parowanie, a ponadto można ją prowadzić na ściółkach bądź agrowłókninie. Arbuz ma tendencję do krzewienia się i tworzenia pędów osiągających nawet do kilku metrów długości na których sukcesywnie pojawiają się kwiaty i owoce.

W Polsce obok amatorskiej uprawy kawonów są już profesjonalne duże plantacje tego warzywa dostarczające surowiec do handlu. Arbuzy można uprawiać w gruncie, pod osłonami, a także na balkonach i tarasach.

Rynek odmian arbuzów jest bardzo duży. Kształty, kolory, ale smak owoców są bardzo zróżnicowane w zależności od zakupionej odmiany. Odmiany różnią się choćby wczesnością, intensywnością wzrostu, kolorem kwiatów, wielkością owoców, kolorem skórki, kolorem miąższu, kolorem nasion, ale i smakiem.

Na początek uprawy, gdy nie ma się dużego doświadczenia warto sięgać po odmiany krajowe, a z czasem warto testować odmiany z innych krajów, które zwykle mają większe wymagania termiczne. Warto poszukiwać na rynku krajowym i zagranicznym ciekawostek odmianowych. Warto zobaczyć jakie odmiany melonów uprawiał DIONP.

Arbuz jest rośliną jednopienną, rozdzielnopłciową, obcopylną. Owady zapylające odgrywają bardzo dużą rolę w zapylaniu kwiatów i pomagają zawiązywać owoce. Niekiedy praktykuje się ręczne zapylanie kwiatów żeńskich pyłkiem męskim (pędzelek, ocieranie kwiatów) zwłaszcza w uprawach pod osłonami, gdzie wlot owadów zapylających jest utrudniony. W hobbystce celowo często umieszcza się koło dyniowatych hotele z murarką ogrodową, aby zwiększyć zapylanie kwiatów.

Arbuzy jako rośliny wybitnie ciepłolubne bardzo źle znoszą chłody (choć są na rynku odmiany nieco tolerancyjniejsze na niższe temperatury), a przymrozek je niszczy.

Siejąc arbuzy z różnych krajów może pojawić się problem z terminem zbioru. Nie wiedząc kiedy dokładnie odmiana ma osiągnąć dojrzałośc zbiorczą można zebrać plon zbyt wcześnie i jeszcze miąższ będzie niedojrzały albo można przegapić zbiór i wewnątrz owocu miąższ zacznie się rozpadać z przejrzenia.

Termin siewu

Arbuzy można uprawiać przez tworzenie własnej rozsady, kupno gotowej rozsady bądź siew wprost do gruntu. W rejonach chłodniejszych rozsada byłaby najlepszym rozwiązaniem z uwagi na krótszy okres wegetacji.

Tworząc rozsadę nasiona wysiewa się zwykle od połowy marca do końca kwietnia do doniczek. Nie poleca się siewów wcześniejszych, jeżeli nie ma się dobrych warunków lokalowych, w tym ogrzewanych osłon, dobrze doświetlonych. Nie ma co się śpieszyć z siewem na rozsadę. Zbyt duże sadzonki słabiej mogą się zaaklimatyzować w nowym miejscu. Lepiej mieć sadzonki mające 4-6 liści.

Uprawiając arbuzy w gruncie, siewy wykonuje się po minięciu ryzyka przymrozków, czyli zwykle w drugiej połowie maja. Siejąc arbuzy wprost do gruntu polecamy je wcześniej podkiełkować. To wspaniały sposób na bardzo szybkie wschody. Gdy tylko ukaże się kiełek na wilgotnym papierze natychmiast przenosimy nasionka do gruntu. Ten sposób pozwala na wschody już po 3-4 dniach, jak będzie ciepło.

Jeżeli kupuje się gotową rozsadę, to należy pamiętać, że przenosi się ją do gruntu po minięciu ryzyka przymrozków. To samo dotyczy własnej rozsady.

Trzeba wiedzieć, że choć zwykle kolor nasion arbuzów jest ciemny, to są odmiany o białej okrywie owocowo-nasiennej, a także w ciapki, w tym mogą być to nasiona kształtem zbliżone do ogórka.

Arbuz jest wrażliwy na chłody a mróz niszczy rośliny. Przy tworzeniu rozsady wystarczająca jest domowa temperatura, czyli 20-22^oC. Można temperaturę ponieść do 23-26^oC na etapie siewu i wschodów poprzez okrywanie tacy siewnej folią bądź siewu w mini-szklarenkach, co przyśpieszy proces.

Arbuzy najlepiej rosną w temperaturach powyżej 25 stopni Celsjusza (optymalna to 26-30 stopni w ciągu dnia i powyżej 19-22 stopni Celsjusza nocą). Spadki temperatur poniżej 15 stopni Celsjusza powodują spowolnienie lub zatrzymanie wzrostu roślin. Im dłużej chłody się utrzymują, tym szybciej żółkną liście. Tu jednak nasza uwaga - na rynku są odmiany, które mają żółto-zielone liście (w tym w żółte kropki), więc trzeba uważać, aby naturalnego wyglądu roślin nie pomylić ze stresem termicznym w jaki wpadają rośliny lub z chorobami.

Głębokość siewu i rozstaw siewek

Tworząc rozsadę arbuza zwykle do doniczek wysiewa się po 1-2 nasiona w odstępie 3-4 cm od siebie. Umieszcza się je na głębokości 2-3 cm w żyznym podłożu. Lepiej nasiona wcześniej podkiełkować.

Siejąc arbuzy wprost do gruntu w maju warto w podobny sposób postąpić jak przy tworzeniu rozsady. Podkiełkowywanie nasion bardzo polecamy. Niekiedy na glebach lżejszych, które mogą szybciej przesychać lepiej zastosować głębokość siewu 2-4 cm. Na glebach gliniastych, zaskorupiających się lepiej siać nasionka na głębokość 2 cm.

Tworząc rozsadę arbuza celowo sieje się go wprost do doniczek z których sadzonki od razu trafią do gruntu, bowiem dyniowate nie lubią pikowania (przesadzania). Są wrażliwe na wyrywanie i przenoszenie. Nie lubią uszkadzania ich systemu korzeniowego, który słabo się regeneruje. Nie lubią zagłębiania łodyżki w glebie poniżej poziomu, na którym rosły, bowiem to sprzyja rozwojowi zgnilizn.

Termin sadzenia sadzonek i rozstaw roślin

Arbuzy sadzi się w gruncie po minięciu ryzyka przymrozków. Dotyczy to także uprawy w nieogrzewanych tunelach i szklarniach. Zazwyczaj sadzenie rozsady odbywa się po połowie maja (Zimna Zośka, Zimni Ogrodnicy), ale są sytuacje, że chłodny maj wymusza sadzenie roślin dopiero pod koniec maja lub na początku czerwca. Są i takie lata, że wiosna jest bardzo ciepła i sadzenie odbywa się na początku maja. W ogrzewanych osłonach sadzenie rozsady można zacząć nawet od kwietnia bądź wcześniej, jeżeli dodatkowo można zastosować doświetlanie roślin specjalnymi lampami.

Większość odmian arbuzów jest wrażliwa na chłody i może objawiać się to szybkim żółknięciem ich liści bądź nawet ich zrzucaniem.

Bezwzględnie należy pamiętać o hartowaniu roślin tak z uprawy własnej bądź kupnej rozsady. Hartowanie powinno trwać kilka dni i polega na przyzwyczajeniu roślin do warunków panujących na zewnątrz budynku.

Rozstaw pomiędzy roślinami zależy od intensywności wzrostu danej odmiany. Rozstaw zwykle podaje hodowca na opakowaniach nasion.

Zwykle arbuzy sieje się lub sadzi w rozstawie w rzędzie co 80-100 cm, a odległość między rzędami wynosi zwykle 100-120 cm. Warto zastosować od razu dobry rozstaw, bo arbuz nie lubi przesadzania jak się zacznie w glebie zakorzeniać.

Stanowisko uprawy

Arbuz to roślina wybitnie ciepłolubna. Na chłód szybko reaguje stresem. Przymrozek niszczy rośliny. Arbuzy można uprawiać i w gruncie, i pod osłonami (w tym na parapetach, balkonach i tarasach), przy czym w tunelach i szklarniach zwykle szybciej i obficiej owocują, zwłaszcza w lata chłodne. Na północy Polski należy wybierać odmiany wczesne, bo tu okres wegetacji jest krótszy a i temperatury zwykle niższe niż na południu. Tu też lepiej robić rozsadę bądź ją kupować. W chłodnych regionach uprawa pod osłonami może pozwolić na siew ciekawych odmian mających wyższe wymagania termiczne.

Na etapie siewów, wschodów i tworzenia sadzonki, a potem po wsadzeniu roślin do gruntu warunkiem koniecznym jest zapewnienie roślinom ciepłego i słonecznego miejsca. Światło jest konieczne do prawidłowego wzrostu roślin, w tym dojrzewania owoców, zatem wybierajmy do uprawy roślin miejsca dobrze doświetlone. Najlepiej, aby stanowisko było także osłonięte od silnych wiatrów.

Arbuz poradzi sobie na różnej glebie, ale najlepsza jest próchniczna, żyzna (np. kompostowa, ziemia ogrodnicza), zasobna w składniki odżywcze i wodę. Dobrze rośliny rosną także na glebie gliniasto-piaszczystej. Na glebach piaszczystych bardzo często pojawia się problem braku wody, zatem wówczas trzeba pilnować podlewania i nawożenia. Często praktykuje się to, że wykopuje się dołek, wypełnia żyzną glebą i w to miejsce sieje się lub wsadza rozsadę arbuza.

Niedobór wody poważnie wpływa na spadek kwitnienia i plonowania. Odczyn gleby pod arbuza to zwykle pH 6,0-7,0. Zbyt kwaśna gleba, zbyt stresowe warunki termiczno-wilgotnościowe mogą wywołać u arbuza zjawisko tzw. suchej zgnilizny owocu/kwiatu czyli niemożności pobrania wapnia (Ca), co objawia się gniciem owocu w miejscu z którego wyrastał kwiat.

Arbuz jak i inne dyniowate potrzebuje dużej ilości wody, ale nie może gleba być podmokła, gdyż szybko wówczas rozwój rośliny jest zahamowany, zżółkną liście i niekiedy gniją korzenie. Zastoiska wody w glebie mogą powodować wypadanie roślin.

Bardzo dobrze arbuz reaguje na ściółkowanie, które dodatkowo ogranicza parowanie wody z gleby i ogranicza rozwój chwastów.

Nawożenie

Arbuz obok zapotrzebowania na wodę lubi stanowiska zasobne w pokarm. Dobrze reaguje na nawożenie. Zazwyczaj używa się nawozów wieloskładnikowych. Zwykle nawożenie zaczyna się dopiero po wsadzeniu roślin do gruntu. Arbuz dobrze rośnie w pierwszym roku po oborniku. Można także stosować na etapie sadzenia sadzonek nawozy wolnodziałające przez kilka miesięcy. Zwykle nawozy podaje się pod korzeń. Arbuz zwykle wymaga regularnego nawożenia co 2-3 tygodnie, w szczególności jak uprawiany jest w donicach.

Trzeba pamiętać, że czynniki stresowe (skoki temperatur, susza, nadmiar wody) mogą sprawić, że rośliny nie pobiorą z gleby wapnia (Ca). Skutkiem tego będą gnijące owoce – zgnilizna rozwija się w miejscu skąd wyrastał kwiat. Podobnie może się stać, gdy pH gleby jest za niskie. Problemy z wapniem objawiają się pojawem tzw. suchej zgnilizny owocu/kwiatu. Cofnąć gnicia owoców się nie da, ale poprzez opryskiwanie roślin nawozami wapniowymi można uratować kolejne owoce.

Zabiegi pielęgnacyjne

Arbuz wymaga regularnego podlewania oraz pilnowania nawożenia. Gleba ma być wilgotna a nie zalana. Nie należy podlewać roślin zbyt zimną wodą. Zbyt dużo wody i jej stagnacja w glebie sprawi, że rośliny zaczną żółknąć i zrzucać liście. Na początku uprawy w gruncie, gdy pojawiają się dni z silnym promieniowaniem słonecznym niekiedy stosuje się okresowe cieniowanie sadzonek, gdyż silne promieniowanie słoneczne może uszkadzać delikatne liście młodych sadzonek. Nie podlewa się arbuza po liściach w ciągu dnia, co może wywołać oparzenia słoneczne. Niekiedy w trakcie dni z bardzo wysokimi temperaturami, ale i silnym promieniowaniem słonecznym zawiązane owoce zacienia się, aby skórka nie uległa oparzelinie.

W okresie wiosennym, gdy temperatury są jeszcze nieustabilizowane to z chwilą zapowiedzi ich spadku warto okrywać stanowisko z wysianymi bądź wysadzonymi arbuzami agrowłókniną, celem ochrony roślin przed wychłodzeniem. Przymrozek jak się pojawi to zwykle niszczy rośliny.

Podczas uprawy arbuza w gruncie i pod osłonami niekiedy praktykuje się sztuczne zapylanie kwiatów pyłkiem męskim, jeżeli aktywność owadów zapylających jest niska. W okolicach uprawy dyniowatych ogólnie zaleca się, aby były rośliny kwitnące przyciągające zapylacze.

Część ogrodników praktykuje przycinanie pędów arbuza. Polega to na tym, że po ukazaniu się 4-5 liścia przycina się pęd, co pobudza roślinę do rozkrzewienia się. Na pędzie pozostawia się wówczas do 1-3 owoców, resztę roślina zwykle nie wykarmia, stąd chodzi o to by nie zabierały pokarmu i wody pozostałym. Osobiście mając wieloletnie doświadczenie w polowej uprawie arbuzów staramy się, aby na jednej roślinie nie było zawiązanych więcej niż 3-4 owoce. Wszystkie pozostałe i tak nie dojrzeją i szkoda męczyć roślinę. Lepiej, aby skupiła się na rozwoju mniejszej liczby owoców, z których największy jest zwykle pierwszy zawiązany. Im więcej zawiązanych owoców arbuza tym większe ryzyko, że większość nie osiągnie dojrzałości zbiorczej, w tym będą małe.

Warto końcem sierpnia lub we wrześniu każdy pęd uszczknąć (ogłowić – usunąć stożek wzrostu), aby roślina już nie rosła na długość i nie zawiązywała nowych kwiatów. Ma to na celu przyśpieszyć dojrzewanie owoców przed nadejściem chłodniejszych dni oraz przymrozków.

Trzeba pamiętać, że nie jest tak łatwo ustalić termin zbioru owoców arbuza, zwłaszcza jak uprawia się odmiany z innych krajów. Zaschnięcie szypułki, pojaw żółtej plamy w miejscu dotykania owocu ziemi czy też głuchy dżwięk podczas pukania w owoc nie zawsze zdradzają, że owoc dojrzał. Niekiedy trzeba ryzykować - zobaczyć czy skórka jest dobrze wybarwiona i czy owoc wielkościowo nadaje się do zbioru. Warto też czytać opisy odmian czy wysiana jest odmiana wczesna, średniowczesna czy też późna. Zbiory arbuzów zwykle mają miejce od sierpnia i trwają aż do przymrozków. Przymrozki niszczą rośliny, a w między czasie owoce mogą pękać pod wpływem choćby skoków temperatur. Czasami lepiej zatem zebrać jesienią większe owoce wcześniej i zostawić je do dojrzenia.

Na bieżąco sprawdza się czy na roślinach nie ma chorób i szkodników. Ochrona roślin niekiedy jest potrzebna jak pojawiają się zagrożenia w dużym nasileniu.