Filoksera winiec w Polsce. Tak wygląda forma liściowa wykryta w Rzeszowie w 2025 roku (galeria zdjęć)

Filoksera winiec jest obecna w Polsce - ciekawe jak będzie się rozwijała dalej

Od wielu lat pisało się o ryzyku pojawu w Polsce bardzo groźnego szkodnika winorośli jakim jest pluskwiak zwany filokserą winiec (Daktulosphaira vitifoliae). Blady strach padał wówczas na każdego, kto uprawiał winorośl i był świadomy tego jak groźna jest filoksera, która jak można wyczytać w literaturze światowej była odpowiedzialna za ogromne szkody w winnicach choćby we Francji czy też na Węgrzech po roku 1860, bowiem w tym czasie owad ten został wykryty po raz pierwszy na kontynencie europejskim. Pierwotnym miejscem występowania filoksery jest bowiem Ameryka Północna, skąd została zawleczona do Europy.

Możesz wesprzeć działalność edukacyjną DIONP

Twoja pomoc pozwola rozwijać stronę

Jeżeli doceniasz publikowane na portalu DIONP treści, to zawsze możesz podziękować Autorom poprzez kupienie im symbolicznej kawy. Za każdą kawę z góry dziękujemy.

Postaw nam kawę :)

Przez wiele lat filoksera winiec była uznawana za szkodnika kwarantannowego, co niestety pociągało za sobą bardzo przykre reperkusje. Zwalczanie szkodnika było obowiązkowe w oparciu o obowiązujące przepisy prawa. Aktualnie filoksera winiec NIE JEST SZKODNIKIEM KWARANTANNOWYM – nie trzeba jej się bać, ale też nie wolno jej ignorować, jak wykryje się jej obecność.

Filoksera winiec często była określana jako koszmar dla producentów winorośli. Bardzo polecamy w tym miejscu artykuł Pana Wojciecha Bosaka z portalu Winologia, który w 2010 roku napisał ciekawy i merytoryczny artykuł o tym owadzie. DIONP nie chce powielać tych informacji, skoro zostało to tak ładnie opisane TUTAJ.

Filoksera w Polsce - od kiedy?

Warto wiedzieć, że w Polsce po raz pierwszy wykryto filokserę winiec 17 lipca 2010 roku na obszarze południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Wówczas była szkodnikiem kwarantannowym, zatem jej wykrycie wymagało oficjalnego zgłoszenia do Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORIN) i uruchomiło procedury fitosanitarne zmierzające do jej wytępienia.

Różne nazwy łacińskie, ale ciągle to ten sam gatunek

Czytając artykuły krajowe czy zagraniczne o filokserze winiec można natrafić na różne jej łacińskie nazwy gatunkowe. Jest ich całkiem sporo, ale trzeba pamiętać, że ciągle opisują ten sam gatunek, bo są to tzw. synonimy. Oto najczęściej stosowane w literaturze nazwy dla filoksery winiec: Dactylosphaera vastatrix, Dactylosphaera vitifoliae, Daktulosphaira vitifoliae, Pemphigus vitifoliae, Peritymbia vastatrix, Phylloxera pemphigoides, Phylloxera vastatrix, Phylloxera vitifoliae, Rhizaphis vastatrix czy też Viteus vitifoliae.

Forma korzeniowa i liściowa szkodnika

Filoksera wyglądem przypomina mszyce. Co jednak bardzo ciekawe - owad ten tworzy dwie formy rozwojowe: liściową (gallicoale) i formę korzeniową (radicicoale). Forma korzeniowa jest groźniejsza od liściowej.

Jak wygląda filoksera winiec?

Osobniki dorosłe są zróżnicowane pod kątem wielkości ciała w zależności od formy. Forma liściowa osiąga do 1,6-1,8 mm długości, natomiast forma korzeniowa mierzy zaledwie około 1,0 mm długości. Gatunek rozwija tak postacie bezskrzydłe, jak również uskrzydlone. Zabarwienie starszych osobników jest od koloru pomarańczowobrązowego, brązowego do fioletowo-brązowego. Postacie uskrzydlone mają zabarwienie pomarańczowe, z czarną częścią tułowiową.

Jaja są owalne, długości około 0,3 mm. Bezpośrednio po złożeniu są złocistożółte, a potem stają się zielonkawe.

Larwy są dużo mniejsze niż postacie dorosłe. Nie posiadają skrzydeł. Są koloru jasnozielonego, żółtozielonego lub jasnobrązowego. Tak jak osobniki dorosłe są zaopatrzone w aparat gębowy typu kłująco-ssącego, aby pobierać soki z roślin.

Filoksera w Europie ma tylko formę korzeniową? Chyba jednak się to zmieniło…

Analizując krajową literaturę naukową i popularno-naukową na temat filoksera winiec można wyczytać, że w Europie na odmianach winorośli europejskiej (Vitis vinifera) filoksera zasiedla tylko korzenie i nie przechodzi pełnego cyklu rozwojowego – takie informacje podaje choćby Poradnik Sygnalizatora Ochrony Winorośli wydany w 2018 roku przez Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach (póki co nie zaktualizowano go a jest rok 2025 jak pisano niniejszy tekst). W Ekspresowej Ocenie Zagrożenia Agrofagiem (Express PRA): Viteus vitifoliae Fitch, 1855 opracowanej przez Instytut Ochrony Roślin – PIB i opublikowanej w 2016 roku także podaje się, że na odmianach winorośli europejskiej (V. vinifera) filoksera poraża tylko podziemne części rośliny i przechodzi niepełny cykl rozwojowy, bez zmiany miejsca żerowania (czyli z korzeni nie przechodzi na liście). W Metodyce Integrowanej Produkcji Winogron w Uprawie Polowej wydanej w 2024 roku przez Instytut Ogrodnictwa - PIB, wskazuje się na występowanie obu form filoksery choć nie precyzuje czy forma liściowa była już notowana w kraju.

Odnosząc się do tego co wyżej zaprezentowano, trzeba pamiętać, że wiele publikacji czy też artykułów on-line o filokserze winiec napisano kilka lub kilkanaście lat temu, gdy była jeszcze szkodnikiem kwarantannowym. Wynikało to z konieczności poinformowania społeczeństwa, a zwłaszcza wszystkich uprawiających winorośl o ryzyku pojawu w Polsce bardzo groźnego gatunku, który uruchamiał procedury fitosanitarne w oparciu o wówczas obowiązujące przepisy prawa.

Jak jednak wiadomo w przyrodzie nic nie jest stałe. Skoro w 2025 roku w Rzeszowie wykryto na V. vinifera formę liściową to znaczy, że trzeba uaktualnić informacje o tym szkodniku, a zwłaszcza rozpoznać jej biologię w warunkach Polski. Póki co cała wiedza o tym owadzie opiera się o zagraniczne materiały, a jak wiadomo w różnych strefach klimatycznych biologia owada może być zróżnicowana. To jest wyzwanie zatem na najbliższe lata.

Polecamy naszą najnowszą książkę

Miejski ogród. Uprawa warzyw i ziół na balkonach i tarasach.

Marzysz o warzywach z własnej uprawy, ale nie masz ogrodu? Mieszkasz w bloku i wydaje ci się, że nie możesz uprawiać ziół? Autorzy tej książki udowadniają, że warzywa i zioła można uprawiać prawie wszędzie! Dodatkowo pokażą Ci, jak zamienić balkony, tarasy i parapety w ogródki! Ten poradnik wprowadzi Cię w tajniki miejskiego ogrodnictwa.

Kup teraz

Jakie uszkodzenia powoduje forma korzeniowa?

Wskazuje się, że forma korzeniowa stanowi największe zagrożenie dla podatnych odmian winorośli. Mszyce wkłuwając tkanki wysysają soki, wskutek czego zaburzają prawidłowy rozwój roślin. Na korzeniach powstają guzy i narośla (galasy). Uszkodzone korzenie gniją, a przez uszkodzone tkanki wnikają do roślin sprawcy chorób winorośli pogłębiający straty. Widocznym efektem nadziemnym jest spowolniony wzrost winorośli, okresowe więdnięcie, a także żółknięcie liści. Spada plonowanie roślin. Rośliny mogą przedwcześnie dojrzewać. Wskazuje się, że zamieranie rośliny następuje w ciągu 3-5 lub 10 lat od rozpoczęcia żerowania owadów na korzeniach.

Jakie uszkodzenia powoduje forma liściowa?

Ta forma choć formalnie uznana za mniej szkodliwą to jednak może napsocić, jeżeli wystąpi bardzo licznie. Mszyce tworzą pod spodem blaszek liściowych narośla (galasy) wewnątrz których samice składają jaja i gdzie później pojawiają się larwy. Narośla są otoczone delikatnymi włoskami. Początkowo są zielonkawe, a następnie czerwienieją. Na górnej stronie liścia widoczne są w miejscu znajdowania się narośli pod spodem delikatne, białawe włoski.

Pod kątem szkodliwości problem pojawia się wówczas, gdy duża liczba liści jest silnie zasiedlona przez szkodnika, tak że poszczególne galasy znajdują się jeden przy drugim. Dotyczy to tak starszych liści, jak również nowo wykształconych. Duża liczba narośli wpływa na ograniczenie funkcji liścia, czyli spada asymilacja, transpiracja i oddychanie i wówczas może dojść do osłabienia wzrostu całej rośliny. Może także przyrost nowych pędów być ograniczony.

Biologia filoksery winiec

Od razu należy wyjaśnić, że w Polsce nie badano biologii szkodnika, zatem wiedza jaka jest podawana to wiedza z literatury. Jako że szkodnik w Polsce jest już obecny i nie jest organizmem kwarantannowym już, stąd też badania nad cyklem rozwojowym mogą być prowadzone bez przeszkód.

W Poradniku Sygnalizatora Ochrony Winorośli można przeczytać, że forma liściowa zimuje w postaci jaj na pędach. Wiosną wylęgają się z nich larwy, które następnie przeobrażają się w nimfy. Larwy, nimfy i osobniki dorosłe żerują na liściach, gdzie rozwija się do 4-7 pokoleń w ciągu roku. Gdy tylko samice osiągną dojrzałość płciową, składają do wnętrza każdej narośli od 400 do 600 jaj. Z kolei forma korzeniowa zimuje w postaci nimf na korzeniach winorośli. Od wczesnej wiosny filoksera intensywnie żeruje na korzeniach tworząc narośla. Ta forma rozwija kilka pokoleń w ciągu roku.

Zwalczanie filoksery

Jak podaje Metodyka Integrowanej Ochrony Winorośli w Uprawie Polowej (materiały dla producentóqw) opracowana przez Instytut Ogrodnictwa – PIB, w nasadzeniach towarowych winorośli są najczęściej używane ukorzenione sadzonki, szczepione na podkładkach odpornych na filokserę winiec. Takie podkładki to: SO 4, Binova, Kober 5 BB, Kober 125 AA, Fercal i Börner. Gdy zatem w rejonie uprawy winorośli jest obecna filoksera, to należy korzystać z sadzonek winorośli szczepionych na podkładkach na nią odpornych. Warto także korzystać z sadzonek kwalifikowanych. Nie powinno się tworzyć sadzonek z roślin opanowanych przez szkodnika.

Jeżeli stwierdzi się obecność filoksery na roślinach warto zastosować preparaty zarejestrowane w Polsce do zwalczania tego gatunku na winorośli.