Ziemia okrzemkowa, czyli diatomit – dlaczego warto stosować w ogrodzie?

Czym jest ziemia okrzemkowa?

To nic innego jak skamieniałe pancerzyki mikroskopijnych rozmiarów organizmów wodnych (glonów), którymi są okrzemki. O nich niemal każdy słyszał z lekcji biologii w szkole podstawowej. Ziemia okrzemkowa to zatem kopalina składająca się z tych organizmów, które żyły w prehistorii. Ich pancerzyki opadając na dno oceanów, jezior, rzek itd. stworzyły bogate warstwy kopalne, w których zaszły procesy biomineralizacji krzemionki.

Ziemia okrzemkowa to praktycznie sama krzemionka. W zależności od technologii jej przetwórstwa może zawierać różne składniki mineralne. Po obróbce termicznej, która ma na celu wysuszenie skały powstaje produkt lekki, który zawiera zwykle od 85 do 95% krzemu. Poza tym może zawierać niewielkie ilości tritlenku diglinu oraz tlenku żelaza.

Trzeba też pamiętać, że ziemia okrzemkowa występuje w różnym stopniu rozdrobnienia – od pyłu (frakcja 0,5 µm - 100 µm) po duże fragmenty skały. pH ziemi okrzemkowej jest od obojętnego po zasadowe (w zależności od stopnia obróbki termicznej).

Gdzie jest wykorzystywana ziemia okrzemkowa?

Ogrodnictwo jest jednym z odbiorców ziemi okrzemkowej w czystej postaci. Wykorzystuje się ją choćby do rozluźniania gleby. Mało kto wie, że jest wykorzystywana jako nośnik dla środków ochrony roślin. Wysokie właściwości filtracyjne (z powodu dużej porowatości i powierzchni właściwej) tej skały są wykorzystywane głównie w przemyśle. Stosuje się ją do filtrowania lub oczyszczania m.in. piwa, whisky, wina, wody. Służy również jako napełniacz w procesie produkcji papieru, farb, gumy syntetycznej. Diatomit jest także stosowany jako absorbent w laboratoriach. Znajduje zastosowanie także w budownictwie np. w produkcji cegły izolacyjnej.

Diatomit w ochronie roślin – na jakiej zasadzie działa i przeciw jakim szkodnikom?

W ekologicznej ochronie roślin stosuje się zwykle ziemię okrzemkową w postaci pylistej o najwyższym stopniu rozdrobnienia liczonym w mikronach, która jest najlepsza do opylania roślin. Malutkie cząsteczki diatomitu osiadają na liściach tworząc powłokę, która w sposób mechaniczny zabezpiecza liść przed żerowaniem na nim niektórych szkodników o delikatnej powłoce ciała. Ponieważ jest to skała mineralna, w 100% naturalna, zatem nie jest to środek ochrony roślin, nie ma żadnych wytycznych do karencji, gdyż takowej nie ma. Poza tym trzeba pamiętać, że krzem zawarty w diatomicie sam z siebie jest stosowany nie tylko jako nawóz, ale także sposób zwiększania tolerancji roślin na niektóre szkodniki i choroby.

Gdy problemem są szkodniki naziemne to diatomit wykorzystuje się posypując ziemię wokół roślin. W ten sposób tworzy się barierę, która np. ogranicza składanie jaj do gleby tuż koło roślin co robią niektóre szkodniki (np. śmietka kapuściana), ale też migrację niektórych z nich (np. ślimaków). Obok pylistej postaci diatomitu do tworzenia barier naziemnych używa się także mniej rozdrobnionych frakcji np. 0.3 - 0.7 mm, 0.5 - 1.0 mm czy też 1.0 - 3.0 mm. Są obok tego jeszcze większe frakcje, ale one głównie służą do rozluźniania struktury gleby. Każda jednak z frakcji jest jednocześnie nawozem mineralnym pochodzenia naturalnego dostarczająca głównie krzem.

Naturalny kształt krystalicznej ziemi okrzemkowej i jej mikroskopijne ostre krawędzie powodują fizyczne uszkodzenie zewnętrznych powłok delikatnych ciał niektórych szkodników, doprowadzając do utraty wody, wysychania i obumierania. Szczególnie wrażliwe na mechaniczne uszkodzenie są jaja, larwy i osobniki dorosłe tych szkodników, które nie są osłonięte twardym pancerzykiem. Takie jednak kryształki mogą je zniechęcać do migracji w niektóre miejsca. Dodatkowo wysoki parametr chłonności ziemi okrzemkowej powoduj osuszanie jaj lub larw owadów i roztoczy uniemożliwiając ich rozmnażanie się i żerowanie. To z tego powodu pylista postać krzemionki, która po rozpyleniu lepiej penetruje rośliny ma tu największe znaczenie.

Na jakie szkodniki działa ziemia okrzemkowa?

W ogrodach bez chemii, jest wykorzystywana poprzez nalistną aplikację do ograniczania pojawu choćby mszyc, przędziorków, miodówek, mączlików, wciornastków, gąsienic i chrząszczy zjadających liście np. piętnówki, bielinki, ćmę bukszpanową, zwójkówki i inne.

Osoby mające w ogrodach ekologicznych problemy z kleszczami wykorzystują naprzemiennie opylanie roślin diatomitem z opryskiwaniem ich preparatami olejowymi lub silikonowymi, a więc w celu mechanicznego zwalczenia tych groźnych pajęczaków.

Aplikacja diatomitu na glebę ogranicza ślimaki, utrudnia składanie jaj koło roślin przez niektóre muchówki np. śmietki i połyśnice, ale i motyle rolnic. Ziemia okrzemkowa może zniechęcać mrówki do migracji po ogrodzie, stąd jest wykorzystywana do posypywania ich gniazd.

Warto w tym miejscu dodać, że ziemia okrzemkowa, głównie w postaci pylistej (która wciska się we wszelkie zakamarki) to jeden ze skuteczniejszych, niechemicznych sposobów do walki z pasożytami ptactwa np. ptaszyńcem, wszołami, pchłami, roztoczami czy pluskwami. Z tego powodu w kurnikach opyla się ściany diatomitem, rozsypuje go na ściółce, a także tworzy kuwety z większą frakcją ziemi, w których ptaki się „kąpią na sucho”.

Kiedy stosować diatomit?

Może być stosowany od siewu praktycznie do końca wegetacji. Po siewach opyla się nim glebę i młode siewki chroniąc je przed uszkodzeniem przez szkodniki, a później, gdy rośliny mają już liście i owoce można stosować go w podobny sposób. Nie ma obawy o pozostałości, gdyż takowych nie ma. Czy to liście czy owoce przed zjedzeniem należy tylko opłukać pod wodą.

Stosując ziemię okrzemkową należy pamiętać tylko o tym, aby starać się nie opylać nią kwiatów – wówczas mogą być mniej atrakcyjne wizualnie, ale musimy pamiętać też o pszczołach, które mogą być zniechęcane do odwiedzania roślin.

Trzeba mieć tą świadomość, że ziemia okrzemkowa działa tylko do momentu obecności na roślinie. Po deszczu zostaje zmyta i proces jej nanoszenia trzeba powtórzyć.

Pylistą formę diatomitu nanosi się przez opylanie. Porcję ziemi wkłada się do podwójnie zwiniętej gazy lub gęstej firany i potrząsając nią nanosi się kryształy krzemionki na rośliny i glebę. Krzemionka opadając na powierzchnię tworzy warstwę ochronną. Lepiej się przylepia, gdy rośliny są pokryte rosą, dlatego zwykle aplikacja diatomitu ma miejsce wieczorem lub rano, ale nawet w ciągu upalnego dnia może być aplikowana.

Chroniąc rośliny przed szkodnikami atakującymi je od gleby, rozsypuje się ziemię okrzemkową wokół roślin lub tworzy bariery. Ponieważ pierwszy deszcz lub podlewanie roślin po liściach spłukuje ziemię okrzemkową z roślin, dlatego zabieg czasami się wielokrotnie powtarza w sezonie wegetacyjnym.

Jakie dawki ziemi okrzemkowej?

Nie ma dawki ustalonej, gdyż jako produkt tworzący barierę mechaniczną tego nie wymaga. Trzeba jedynie w okresach pojawu szkodników obserwować ich obecność i następnie aplikować diatomit, tak aby cały czas było obecny na roślinach lub na glebie. W przypadku szkodników składających jaja na glebie lub tuż przy szyjce korzeniowej (np. śmietki) lub poruszających się po powierzchni gleby (np. ślimaki) należy obserwować, kiedy to zjawisko następuje. Z tego powodu trzeba znać biologię szkodników, która określa miesiące, w których się pojawiają, ale też tam, gdzie to możliwe warto stosować pułapki chwytne np. żółte tablice lepowe, czy też pułapki feromonowe.

Jak stosować ziemię okrzemkową?

Wersję pylistą na zasadzie opylania. Porcję produktu wkłada się do podwójnie złożonej gazy lub firanki drobnooczkowej i potrząsając nią nad roślinami osypuje się na liście delikatny pyłek. Nie pokrywa się liści grubą warstwą, gdyż nie może ona zakłócać fotosyntezy. Delikatny filtr jaki ona tworzy jest wystarczający dla zniechęcenia szkodników o ile te są wrażliwe na kontakt z ostrymi kryształkami. Dobrze jest, jak się da, zaaplikować preparat od spodniej strony liści, tam, gdzie kryje się wiele szkodników np. mszyce, wciornastki, mączliki. Z tego powodu wpierw dobrze jest zastosować olej rydzowy, który przylepi okrzemki.

Aplikacja na glebę jest równie prosta, można albo opylać ją w podobny sposób jak liście, albo małą łopatką rozsypać koło roślin lub miejsc, które chcemy zabezpieczyć. Po deszczach lub silnym podlewaniu, gdy warstwa okrzemek wymiesza się z ziemią trzeba zacząć od nowa ja nakładać. Ponieważ pH okrzemek jest neutralne lub alkaiczne, zatem działają one też niejako jako nawóz krzemowo-wapienny. Wskazuje się, że krzemu może być nieco ponad 30%, a wapnia około 20%.

Podobna aplikacja ziemi okrzemkowej na glebę odbywa się, gdy stosuje się większe frakcje diatomitu obok pylistej. Takie fragmenty surowca działają potem jako rozluźniacz zbitej gleby, jako nawóz mineralny oraz jako bufor przechwytujący wodę i oddający ja roślinom w czasie suszy.

BHP przy stosowaniu diatomitu i przeciwskazania

Przy stosowaniu diatomitu w postaci pylistej należy zasłaniać usta i nos, aby niepotrzebnie nie wdychać rozpylonej ziemi. To ważne zwłaszcza u osób z astmą. Dobrze jest podczas opylania stosować zwykłe maseczki na twarz, takie jak do zabiegów chemicznych. Jak jest możliwość to przy opylaniu wyższych roślin dobrze jest mieć i okulary, żeby podmuch wiatru nie prószył ziemi w oczy.

Opylanie dobrze jest prowadzić w stroju roboczym, gdyż ziemia okrzemkowa tak jak wapno pyliste zostawia jasne ślady na ciemnych ubraniach. Warto także ubrac rękawiczki, żeby pył nie brudził rąk.

Jak już wspomniano, nie opyla się roślin kwitnących, aby nie szkodzić owadom zapylającym. Nie ma innych przeciwskazań, zważywszy, że produkt jest w pełni naturalny, w tym jego wersja spożywcza jest dostępna jako choćby produkt na pasożyty człowieka.

Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl