Tymianek – uprawa i wykorzystanie

Nazwa rośliny pochodzi prawdopodobnie od greckiego słowa „thymon” oznaczającego „odważny, silny”, choć nie jest to pewne. Według źródeł historycznych starożytni Egipcjanie używali mieszanek ziołowych, z tymiankiem w składzie, podczas procesu mumifikacji zwłok, dodawali go także do kadzideł. Z kolei Grecy stosowali go w celach leczniczych, a Rzymianie jako dodatek do kąpieli, ponieważ uważali, że dodaje mężczyznom siły, był również uznawany za antidotum na trucizny. Słowianie natomiast wierzyli, że wdychając opary z palących się gałązek tymianku, mogą połączyć się z bogami i duchami przodków. Do Europy tymianek sprowadzili Benedyktyni, którzy spopularyzowali jego wszechstronne wykorzystanie. Do Polski trafił za czasów królowej Bony.

Wygląd i właściwości tymianku pospolitego

Tymianek to niska, silnie rozgałęziona krzewinka o wysokości do 20-30 cm w zależności od warunków i stanowiska. Warto wiedzieć, że starsze łodygi drewnieją u podstawy. Listki są ciemnozielone od góry, pod spodem delikatnie szare, bardzo drobne (do 1,2 cm długości i do 0,5 cm szerokości), podłużnego kształtu, rozłożone naprzeciwlegle do siebie. Kwiaty również drobne o kształcie dzwonkowatym w kolorze od różowego do jasnofioletowego. Tymianek kwitnie w okresie od maja do września.

Jest to ceniony surowiec zielarski głównie z uwagi na zawartość olejków eterycznych (innymi tymolu, linalolu czy octanu bornylu), garbników, flawonoidów, witamin (m.in. A, C, E i K), soli mineralnych i innych substancji aktywnych. Zawartość tych substancji sprawia, że tymianek wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne, ale także wykrztuśne i rozkurczowe.

Pozyskiwanie i przechowywanie

Uprawiając tymianek w ogrodzie/na działce możemy kilkukrotnie w okresie wegetacji pozyskiwać świeży surowiec. W tym celu ścinamy gałązki nożyczkami, ponieważ są dość twarde i trudno je zerwać ręcznie.

Warto wiedzieć, że tymianek dość długo zachowuje świeżość po zerwaniu, można go przechowywać nawet do tygodnia w lodówce lub zamrozić niewykorzystane gałązki (rozdrobnione lub w całości w odpowiednim pojemniku). Łatwo go również ususzyć (o suszeniu ziół możesz przeczytać tutaj…) i wykorzystywać zimą do przyprawiania rozmaitych dań lub jako składnik ziołowych naparów, herbatek i płukanek.

Wykorzystanie w kuchni i medycynie

Wszechstronne zastosowanie tymianku sprawiło, że jest to popularna roślina przyprawowa i lecznicza. Jest bardzo często wykorzystywany w kuchni z uwagi na bogaty korzenny aromat i lekko pikantny gorzkawy smak. Można go stosować do wzbogacania smaku sałatek, zup, zapiekanek, pasztetów, dań mięsnych i rybnych, ale także do wszelkich potraw z pomidorów, ziemniaków i fasoli. Z dodatkiem liści tymianku przygotowuje się masło ziołowe, smakowe octy i oleje oraz dodaje je np. do wypieku chleba czy do deserów czekoladowych i owocowych. Najchętniej używany w kuchni francuskiej, gdzie powstała nawet specjalna mieszanka przyprawowa z tymiankiem w roli głównej zwana „bouquet garni” (w połączeniu z rozmarynem, liściem laurowym i natką pietruszki). Surowcem przyprawowym są zarówno świeże, jak i suszone gałązki.

Tymianek posiada właściwości lecznicze. Działa bakterio- i wirusobójczo, grzybobójczo oraz wykrztuśnie, dlatego jest stosowany wspomagająco przy chorobach przebiegających z kaszlem. Wykorzystuje się go przy produkcji syropów na kaszel, tabletek na gardło, herbatek. Jest stosowany również w stanach zapalnych jamy ustnej w postaci płukanek lub naparów do inhalacji, a także wspomagająco przy schorzeniach dróg żółciowych i wątroby i jako wsparcie procesów trawienia. Olejki na bazie tymianku działają kojąco w stanach napięcia nerwowego.

Poza wykorzystaniem w kuchni i medycynie, wyciągi, olejki i inne preparaty na bazie tymianku, stosowane są powszechnie również w kosmetyce do pielęgnacji włosów (płukanki, szampony), zębów (pasty, płyny do płukania) i skóry (kremy, maści, żele do twarzy), nie tylko z uwagi na cenne składniki aktywne, ale również z uwagi na przyjemny zapach.

Uprawa w ogrodzie

Tymianek to roślina wieloletnia, stosunkowo odporna na mróz, więc powinna przezimować w polskich warunkach, choć zdarza się, że nie wszędzie. Wiele zależy od stanowiska uprawy i warunków klimatycznych w danym rejonie. Aby zabezpieczyć roślinę przed przemarzaniem, można ją okryć przed nadejściem zimy. Tymianek rozmnaża się poprzez nasiona lub podział sadzonek.

Decydując się na uprawę tymianku w ogrodzie warto zakupić w sadzonkę u sprawdzonego sprzedawcy, aby mieć pewność, że kupujemy zdrową roślinę lub wyhodować go z nasion samodzielnie.

Uprawa tymianku w ogrodzie nie wymaga specjalnych zabiegów, najważniejszy jest wybór miejsca – powinno być słoneczne i ciepłe, osłonięte od wiatru, a gleba przepuszczalne i umiarkowanie wilgotna o pH w granicach 5,5-6,5. Wybór stanowiska zacienionego spowoduje szybsze drewnienie gałązek i gorszą kondycję rośliny. Jeżeli na działce mamy glebę ciężką, gliniastą, przed posadzeniem rośliny należy przygotować ją odpowiednio tzn. w miejscu, gdzie planujemy zasadzić tymianek, wymieszać ją z piaskiem w równych proporcjach.

Pielęgnacja polega na regularnym odchwaszczaniu, rozluźnianiu gleby wokół rośliny w razie konieczności, na przycinaniu pędów i podlewaniu w okresach długotrwałej suszy, szczególnie jeżeli ten okres przypada przed kwitnieniem. Tymianek nie wymaga specjalnego nawożenia, jednak wiosną dobrze jest wzmocnić rośliny nawozem organicznym. Z kolei, jeśli zależy nam na zagęszczeniu rośliny i uzyskaniu większej ilości młodych gałązek, konieczne będzie przycinanie pędów, tak aby mogła się rozkrzewić.

Uprawa z nasion to drugi najczęściej stosowany sposób pozyskania sadzonek. Nasiona wysiewa się wprost do gruntu wiosną na przełomie kwietnia i maja, niezbyt głęboko (0,5-1 cm), pamiętając o odchwaszczaniu stanowiska. Pierwsze wschody powinny pojawić się w okresie 1-2 tygodni. Tymianek można uprawiać także w domowych warunkach w doniczce na słonecznym parapecie lub latem na balkonie w miejscu osłoniętym od wiatru. Ważne, aby roślinę uprawianą w pojemniku regularnie podlewać, ale nie przelać i co jakiś czas nawozić. Na zimę zalecane jest wniesienie rośliny do pomieszczenia.

Tymianek jako roślina ozdobna

Coraz częściej spotyka się tymianek w ogrodach w innej roli – ozdobnej – głównie w kompozycjach na skalniakach, gdzie pełni rolę dekoracyjną ze względu na dużą ilość drobnych filetowych kwiatów pojawiających się przez cały sezon od maja do września/października. Ponadto gości w ogrodach także z innego powodu, jest to bowiem roślina miododajna, stanowi wartościowy pożytek dla pszczół. Dodatkowo uprawa tymianku w pobliżu warzyw, szczególnie kapustnych, odstrasza motyle składające jaja na tych roślinach oraz ślimaki żerujące na nich, właśnie ze względu na intensywny zapach, który jest tak pożądany w celach kulinarnych.

Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl