Czosnek niedźwiedzi w ogrodzie – czy warto go uprawiać?
3 stycznia, 2022
Kupne zioła w doniczce – na co zwracać uwagę?
19 stycznia, 2022Tymianek - zioło i ozdoba w jednym
Jedną z popularniejszych przypraw, szczególnie kuchni francuskiej, jest tymianek. Jest on podstawowym składnikiem bardzo popularnej mieszanki znanej pod nazwą „zioła prowansalskie”.
Tymianek właściwy (Thymus vulgaris L.) nazywany także macierzanką tymianek, tymiankiem pospolitym lub tymianem – to gatunek rośliny z rodziny jasnotowatych. Pochodzi z regionu Morza Śródziemnego, gdzie do dziś można spotkać ją na stanowiskach naturalnych (np. w Maroko, Grecji, Włoszech, Hiszpanii i Turcji). Poza tym w wielu krajach, także w Polsce, występuje jako popularna roślina uprawna. Znanych jest ponad 100 odmian tymianku, w tym wyłącznie ozdobne, jednak najpopularniejsze są te wykorzystywane kulinarnie - tymianek ogrodowy i tymianek cytrynowy (delikatniejszy w smaku, o cytrynowym aromacie).
Nazwa rośliny pochodzi prawdopodobnie od greckiego słowa „thymon” oznaczającego „odważny, silny”, choć nie jest to pewne. Według źródeł historycznych starożytni Egipcjanie używali mieszanek ziołowych, z tymiankiem w składzie, podczas procesu mumifikacji zwłok, dodawali go także do kadzideł. Z kolei Grecy stosowali go w celach leczniczych, a Rzymianie jako dodatek do kąpieli, ponieważ uważali, że dodaje mężczyznom siły, był również uznawany za antidotum na trucizny. Słowianie natomiast wierzyli, że wdychając opary z palących się gałązek tymianku, mogą połączyć się z bogami i duchami przodków. Do Europy tymianek sprowadzili Benedyktyni, którzy spopularyzowali jego wszechstronne wykorzystanie. Do Polski trafił za czasów królowej Bony.
Wygląd i właściwości tymianku pospolitego
Tymianek to niska, silnie rozgałęziona krzewinka o wysokości do 20-30 cm w zależności od warunków i stanowiska. Warto wiedzieć, że starsze łodygi drewnieją u podstawy. Listki są ciemnozielone od góry, pod spodem delikatnie szare, bardzo drobne (do 1,2 cm długości i do 0,5 cm szerokości), podłużnego kształtu, rozłożone naprzeciwlegle do siebie. Kwiaty również drobne o kształcie dzwonkowatym w kolorze od różowego do jasnofioletowego. Tymianek kwitnie w okresie od maja do września.
Jest to ceniony surowiec zielarski głównie z uwagi na zawartość olejków eterycznych (innymi tymolu, linalolu czy octanu bornylu), garbników, flawonoidów, witamin (m.in. A, C, E i K), soli mineralnych i innych substancji aktywnych. Zawartość tych substancji sprawia, że tymianek wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybiczne, ale także wykrztuśne i rozkurczowe.
Pozyskiwanie i przechowywanie
Uprawiając tymianek w ogrodzie/na działce możemy kilkukrotnie w okresie wegetacji pozyskiwać świeży surowiec. W tym celu ścinamy gałązki nożyczkami, ponieważ są dość twarde i trudno je zerwać ręcznie.
Warto wiedzieć, że tymianek dość długo zachowuje świeżość po zerwaniu, można go przechowywać nawet do tygodnia w lodówce lub zamrozić niewykorzystane gałązki (rozdrobnione lub w całości w odpowiednim pojemniku). Łatwo go również ususzyć (o suszeniu ziół możesz przeczytać tutaj…) i wykorzystywać zimą do przyprawiania rozmaitych dań lub jako składnik ziołowych naparów, herbatek i płukanek.
Wykorzystanie w kuchni i medycynie
Wszechstronne zastosowanie tymianku sprawiło, że jest to popularna roślina przyprawowa i lecznicza. Jest bardzo często wykorzystywany w kuchni z uwagi na bogaty korzenny aromat i lekko pikantny gorzkawy smak. Można go stosować do wzbogacania smaku sałatek, zup, zapiekanek, pasztetów, dań mięsnych i rybnych, ale także do wszelkich potraw z pomidorów, ziemniaków i fasoli. Z dodatkiem liści tymianku przygotowuje się masło ziołowe, smakowe octy i oleje oraz dodaje je np. do wypieku chleba czy do deserów czekoladowych i owocowych. Najchętniej używany w kuchni francuskiej, gdzie powstała nawet specjalna mieszanka przyprawowa z tymiankiem w roli głównej zwana „bouquet garni” (w połączeniu z rozmarynem, liściem laurowym i natką pietruszki). Surowcem przyprawowym są zarówno świeże, jak i suszone gałązki.
Tymianek posiada właściwości lecznicze. Działa bakterio- i wirusobójczo, grzybobójczo oraz wykrztuśnie, dlatego jest stosowany wspomagająco przy chorobach przebiegających z kaszlem. Wykorzystuje się go przy produkcji syropów na kaszel, tabletek na gardło, herbatek. Jest stosowany również w stanach zapalnych jamy ustnej w postaci płukanek lub naparów do inhalacji, a także wspomagająco przy schorzeniach dróg żółciowych i wątroby i jako wsparcie procesów trawienia. Olejki na bazie tymianku działają kojąco w stanach napięcia nerwowego.
Poza wykorzystaniem w kuchni i medycynie, wyciągi, olejki i inne preparaty na bazie tymianku, stosowane są powszechnie również w kosmetyce do pielęgnacji włosów (płukanki, szampony), zębów (pasty, płyny do płukania) i skóry (kremy, maści, żele do twarzy), nie tylko z uwagi na cenne składniki aktywne, ale również z uwagi na przyjemny zapach.
Uprawa w ogrodzie
Tymianek to roślina wieloletnia, stosunkowo odporna na mróz, więc powinna przezimować w polskich warunkach, choć zdarza się, że nie wszędzie. Wiele zależy od stanowiska uprawy i warunków klimatycznych w danym rejonie. Aby zabezpieczyć roślinę przed przemarzaniem, można ją okryć przed nadejściem zimy. Tymianek rozmnaża się poprzez nasiona lub podział sadzonek.
Decydując się na uprawę tymianku w ogrodzie warto zakupić w sadzonkę u sprawdzonego sprzedawcy, aby mieć pewność, że kupujemy zdrową roślinę lub wyhodować go z nasion samodzielnie.
Uprawa tymianku w ogrodzie nie wymaga specjalnych zabiegów, najważniejszy jest wybór miejsca – powinno być słoneczne i ciepłe, osłonięte od wiatru, a gleba przepuszczalne i umiarkowanie wilgotna o pH w granicach 5,5-6,5. Wybór stanowiska zacienionego spowoduje szybsze drewnienie gałązek i gorszą kondycję rośliny. Jeżeli na działce mamy glebę ciężką, gliniastą, przed posadzeniem rośliny należy przygotować ją odpowiednio tzn. w miejscu, gdzie planujemy zasadzić tymianek, wymieszać ją z piaskiem w równych proporcjach.
Pielęgnacja polega na regularnym odchwaszczaniu, rozluźnianiu gleby wokół rośliny w razie konieczności, na przycinaniu pędów i podlewaniu w okresach długotrwałej suszy, szczególnie jeżeli ten okres przypada przed kwitnieniem. Tymianek nie wymaga specjalnego nawożenia, jednak wiosną dobrze jest wzmocnić rośliny nawozem organicznym. Z kolei, jeśli zależy nam na zagęszczeniu rośliny i uzyskaniu większej ilości młodych gałązek, konieczne będzie przycinanie pędów, tak aby mogła się rozkrzewić.
Uprawa z nasion to drugi najczęściej stosowany sposób pozyskania sadzonek. Nasiona wysiewa się wprost do gruntu wiosną na przełomie kwietnia i maja, niezbyt głęboko (0,5-1 cm), pamiętając o odchwaszczaniu stanowiska. Pierwsze wschody powinny pojawić się w okresie 1-2 tygodni. Tymianek można uprawiać także w domowych warunkach w doniczce na słonecznym parapecie lub latem na balkonie w miejscu osłoniętym od wiatru. Ważne, aby roślinę uprawianą w pojemniku regularnie podlewać, ale nie przelać i co jakiś czas nawozić. Na zimę zalecane jest wniesienie rośliny do pomieszczenia.
Tymianek jako roślina ozdobna
Coraz częściej spotyka się tymianek w ogrodach w innej roli – ozdobnej – głównie w kompozycjach na skalniakach, gdzie pełni rolę dekoracyjną ze względu na dużą ilość drobnych filetowych kwiatów pojawiających się przez cały sezon od maja do września/października. Ponadto gości w ogrodach także z innego powodu, jest to bowiem roślina miododajna, stanowi wartościowy pożytek dla pszczół. Dodatkowo uprawa tymianku w pobliżu warzyw, szczególnie kapustnych, odstrasza motyle składające jaja na tych roślinach oraz ślimaki żerujące na nich, właśnie ze względu na intensywny zapach, który jest tak pożądany w celach kulinarnych.
