Szara pleśń na truskawce – jak ograniczać pojaw choroby bez chemii?

Rozwojowi patogena i infekcjom sprzyjają opady deszczu oraz wysoka wilgotność względna powyżej 90% oraz temperatura powyżej 15°C (optimum dla infekcji 18–25°C). Skoki temperatur w okresie wiosennym mają również duży wpływ na rozwój choroby, nie wspominając o uprawie podatnej odmiany, złym stanowisku, zbytnim zagęszczeniu roślin, czy też braku stosowania zasady „higieny pól”.

Bardzo często w ogrodnictwie-hobbystycznym próbuje się walczyć z chorobą, gdy tej już nie da się zwalczyć, bo uszkodzenia owoców już są widoczne. Trzeba zatem działać od samego początku, wówczas, gdy jeszcze o szarej pleśni „ptaszki nie śpiewają”. Powstaje jednak pytanie – po co coś ograniczać, skoro tego jeszcze nie widać? Gdyby tak myśleli profesjonaliści sprzedający truskawki i inne plony, to by nie mieli co sprzedawać. Tu potrzeba zmiany koncepcji myślenia – trzeba poznać grzyba, poznać warunki sprzyjające jego rozwojowi, a zwłaszcza metody niechemicznego ograniczania jego rozwoju. Na plantacjach truskawek bez chemii to podstawa.

Poznaj biologię grzyba – ona zdradza słabe strony

Poważnym problemem dla ogrodników jest to, że grzyb wywołujący szarą pleśń potrafi zimować na martwych częściach roślin, które opanował w poprzednim roku. Mogą to być resztki truskawek jakie uschły i opadły na glebę, albo inne rośliny, które grzyb opanował w sąsiedztwie plantacji. Takie zimowanie grzyba nazywa się saprofitycznym. Tworzy się grzybnia zimująca a na niej patogen wytwarza czarne, płaskie, eliptyczne formy przetrwalnikowe zwane sklerocjami. Wiosną, na materiale przerośniętym grzybnią, tworzą się trzonki konidialne, a na nich zarodniki (konidia), które stanowią źródło infekcji nowych roślin, w tym truskawek. Zjawisko to ma miejsce zwykle od początku kwietnia. Problemem jest też to, że grzyb potrafi zimować też pasożytniczo w innych roślinach (a jest ich ponad 100 gatunków) i to potem z nich wiosną, zarodniki poprzez wiatr, wodę, owady zapylające (w tym pszczoły) mogą być przenoszone na kolejne rośliny.

Zarodniki konidialne z chwilą dostania się na rośliny truskawek infekują je. Trzeba pamiętać, że do pierwszych infekcji zwykle dochodzi wówczas, gdy truskawki kwitną oraz pojawiają się pierwsze zawiązki owoców. To już w tym czasie każdy ogrodnik powinien zacząć reagować metodami niechemicznymi, o których piszemy niżej. Zwykle jest jednak tak, że szara pleśń jest zwalczana, gdy są już dojrzewające owoce, a wówczas niechemicznie trudno cokolwiek zrobić. Zarodniki grzyba infekują najczęściej kwiaty, szypułki, zawiązki owoców i same owoce, a rzadziej liście i łodygi.

Porażone części roślin truskawek zaczynają pokrywać się plamkami gnilnymi, a dopiero później pojawia się na nich białawy nalot grzybni, który z czasem szarzeje, stąd nazwa choroby – szara pleśń. Mikroskopowej wielkości zarodniki z takich poszarzałych części roślin rozprzestrzeniają się z wiatrem, wodą i owadami na kolejne owoce i kolejne rośliny. Stykające się chore owoce ze zdrowymi bezpośrednio infekują zarodnikami te drugie. Patogen może być przenoszony z owocami, które wyglądają na zdrowe, ale gdy w warunkach domowych w ciągu 1-3 dni pokrywają się w mieszkaniu grzybnią, to oznacza, że już na plantacji były porażone przez grzyba. Trzeba tez wiedzieć, że szara pleśń z truskawek może się przenosić na inne rośliny w ogrodzie, w tym choćby pomidory.

Po zbiorze owoców nie kończy się rozwój szarej pleśni. Zapominamy o tym, że był na roślinach patogen i nie interesujemy się zwykle resztkami truskawek, a to błąd, gdyż na resztkach grzyb jest cały czas obecny, może cały czas zarodnikować, co powoduje migrację zarodników na inne uprawy. Tu też grzyb zimuje i czeka na kolejny rok.

Objawy szarej pleśni na truskawkach

Na kwiatach i owocach (rzadziej na liściach i łodygach) pojawiają się brunatne, gnijące plamki, rzadziej zgorzele i nekrozy. Z porażonych kwiatów grzyb często przerasta do szypułki i powoduje zamieranie całych kwiatostanów. W przypadku porażenia kwiatów, rozwijający się z nich owoc jest zdeformowany, brunatnieje i gnije. Porażeniu i zgniciu może ulec każdy owoc, zwłaszcza jak styka się z chorym. W miejscu infekcji tkanka staje się jasnobrązowa, lekko się zapada, ale nie ulega rozkładowi. Zielone owoce często zasychają, a te dojrzewające pokrywają się delikatną białawą, puszystą grzybnią, która następnie szarzeje bowiem pokrywa się masą trzonków konidialnych, z których uwalniają się ogromne ilości zarodników konidialnych.

Szara pleśń nie tylko niszczy owoce na grządkach, ale również po ich zbiorze, gdy są chwilowo magazynowane np. w domu bez ich schłodzenia. Mało tego, ten sam problem dotyka nas wszystkich, którzy kupujemy owoce na bazarach, straganach, a nawet w sklepach – nigdy nie wiemy, czy po zakupie koszyczka truskawek po przywiezieniu go do domu nie pokryją się owoce szarą pleśnią. Niekiedy na półkach sklepowych, w plastikowych pojemnikach widać, które owoce przez chorobę zostały opanowane.

Co sprzyja rozwojowi szarej pleśni?

We wstępie do niniejszego tekstu napisano, że pogoda ma bardzo duży wpływ na rozwój choroby, ale nie tylko ona. Niektóre odmiany wykazują większą podatność na tego patogena, ale problemem jest też to, że wielu hobbystów samodzielnie rozmnaża sobie truskawki, stąd też trudno niekiedy dojść do tego z jakiej odmiany pierwotnej pochodzą, tym bardziej przy wymianie międzysąsiedzkiej. Jak podaje choćby Instytut Ogrodnictwa, bardzo podatna na porażenie jest choćby odmiana Senga Sengana, Pegasus, Onebor (Marmolada), Kent, Albion, natomiast odmianami mało podatnymi na porażenie są: Polka, Honeoye, Elsanta, Florence. Trzeba także wiedzieć, ze odmiany powtarzające owocowanie jesienią mogą być bardziej podatne na porażenie, jeżeli nie zastosuje się metod ochrony roślin.

Kolejnym, bardzo ważnym czynnikiem sprzyjającym chorobie jest brak właściwej pielęgnacji. Patogenowi bardzo sprzyja przenawożenie azotem. Niekiedy sypiemy wiosną czysty nawóz azotowy na wznowienie wegetacji, nie zwracając uwagi na to, czy na stanowisku jest już w odpowiedniej ilości. Bez badania gleby, lepiej stosować uniwersalne nawozy, aniżeli typowo azotowe, co ogranicza nieco ryzyko przenawożenia.

Warto pamiętać, że zacienione plantacje truskawek, założone na glebie ciężkiej, wilgotnej, ze słabym przewiewem powietrza silniej są porażane przez szarą pleśń. Podobnie, gdy rośliny sadzi się zbyt gęsto, w tym pozwala na zagęszczanie uprawy przez brak wycinania rozłóg.

Rośliny podlewane po liściach i owocach, dodatkowo osłaniane włókniną czy też folią szybciej mogą ulegać porażeniu. Podobnie, gdy rośliny nie są ściółkowanie tylko dotykają ich owoce „gołej” gleby.

Uprawa truskawek ciągle w tym samym miejscu przez wiele lat, bez wdrażania zmianowania to jeden z czynników sprzyjających chorobom. Sprzyja temu dodatkowo obecność chwastów, które grzyb może porażać i brak higieny stanowiska tj. pozostawianie chorych roślin i ich części.

Koszenie liści po zbiorze i dokładne zbieranie resztek i ich kompostowanie (najlepiej użyć przyśpieszacz kompostowania) pozwala ograniczyć materiał infekcyjny.

Co robić?

W ogrodach hobbystycznych szara pleśń stanowi o wiele większy problem niż u profesjonalistów, a to głównie dlatego, że ci drudzy szybko reagują. Kluczem do sukcesu jest profilaktyka – zabiegi profilaktyczne należy stosować corocznie, a dodatkowo zwalczanie zapobiegawcze choroby wykonuje się okresie kwitnienia roślin, gdy jeszcze objawów chorobowych nie widać.

Do najważniejszych działań, które należy wdrożyć należą:

• po zerwaniu owoców, należy je jak najszybciej schłodzić, aby ograniczyć rozwój pleśni,
• uprawiać odmiany mniej podatne na szarą pleśń,
• zapewnić dobre przewietrzanie plantacji,
• odchwaszczać uprawę,
• ściółkować plantacje (ściółki naturalne, maty ogrodnicze, agrowłókniny) acz na ściółce może gromadzić się materiał infekcyjny grzyba, zatem ściółkę należy regularnie wymieniać na świeżą,
• racjonalnie nawozić rośliny, zwłaszcza azotem,
• do nawożenia truskawek zawsze używać przekompostowanego obornika. Nie używać świeżego obornika, który sprzyja występowaniu szarej pleśni,
• unikać podlewania roślin po liściach, a gdy trzeba je podlewać to najlepiej z rana, a nie wieczorem (szara pleśń preferuje dłużej wilgotne liście i kwiatostany),
• usuwać wiosną stare, porażone liście z plantacji, a w trakcie zbiorów – porażone owoce, włącznie z zielonymi. Widząc objawy porażenia roślin – wycinać całe kwiatostany, zbierać owoce chore i wyrzucać na kompost z dala od uprawy,
• na plantacjach 2-letnich i starszych ograniczać źródło infekcji poprzez koszenie liści (do 2 tygodni po zebraniu owoców – im szybciej tym lepiej). Wszystkie liście należy zebrać i poddać kompostowaniu, najlepiej z dodaniem preparatu przyśpieszającego kompostowanie,
• opryskiwanie zapobiegawczo biopreparatem zawierającym pożytecznego grzyba Pythium oligandrum rozpocząć od początku kwitnienia truskawek – opryskiwać rośliny docierając w głąb krzewinek. Pythium oligandrum rozkłada strzępki grzybów patogenicznych poprzez rozkład enzymatyczny, stymulując jednocześnie mechanizmy odpornościowe chronionej rośliny,
• opryskiwać zapobiegawczo i interwencyjnie rośliny preparatem na bazie olejku pomarańczowego,
• amatorskim sposobem ograniczania szarej pleśni jest cotygodniowe opryskiwanie roślin od momentu kwitnienia truskawek roztworem z drożdży piekarskich, acz trzeba się liczyć z tym, że owoce mogą mieć drożdżowy posmak, co nie każdemu odpowiada. Drożdże nie zawsze są skuteczne o czym należy zawsze pamiętać - stosuje się je na własną odpowiedzialność,
• poleca się wsadzać pomiędzy krzewinkami truskawek cebulę, czosnek oraz pory, których oddziaływanie allelopatyczne może ograniczać rozwój szarej pleśni, choćby przez wydzielanie olejków eterycznych,
• wdraża się zapobiegawcze opryskiwanie roślin miedzią już od momentu zakwitania roślin,
• mozna również stosować zarejestrowane do zwalczania szarej pleśni w truskawkach fungicydy dostępne w sklepach ogrodniczych. Sprzedawca pomoże dobrać odpowiedni preparat dedykowany dla hobbystów.

Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl