Nektaryna – uprawa i pielęgnacja
6 kwietnia, 2021
Winorośl odmiany Nero – granatowe jagody, słodkie i smaczne.
27 sierpnia, 2023Świdośliwę warto odkryć na nowo, gdyż to cenna roślina owocowa (jagodowa)
Rosnące zainteresowanie tematyką zdrowego odżywiania sprawia, że coraz większym powodzeniem wśród ogrodników, cieszy się świdośliwa, której owoce są bogatym źródłem witamin i minerałów.
Świdośliwa nie jest gatunkiem nowym. Pierwsze pisemne wzmianki o tej roślinie pochodzą z połowy XVI wieku, jednak znana była już wcześniej – z przekazów wynika, że rdzenni Indianie z Ameryki Północnej wykorzystywali jej odżywcze owoce w celach leczniczych. Jest blisko spokrewniona z aronią i jarząbami, a wywodzi się z północnych regionów Ameryki Północnej i Kanady, gdzie poza stanowiskami naturalnymi uprawiana jest masowo na plantacjach towarowych. Większe areały można spotkać także w takich krajach europejskich jak Litwa, Łotwa i Finlandia oraz na kontynencie afrykańskim, czy też w niektórych regionach Azji.
Nazwa „amelanchier” pochodzi od celtycko-galijskiego słowa „amelanche” czyli “małe jabłko/ jabłuszko”, co nawiązuje do kształtu owoców świdośliwy. Z uwagi na małe owoce, które po ususzeniu mogą zastępować rodzynki, bywa nazywana drzewem rodzynkowym, a ze względu na popularność wśród ptaków - gołębią jagodą. Warto wiedzieć, że drewno pozyskane ze świdośliwy jest wykorzystywane do produkcji np. rękojeści noży oraz wędek, ponieważ jest bardzo twarde i ciężkie.
Wygląd rośliny
Świdośliwa to krzew lub niewielkie drzewo z rodziny różowatych osiągające wymiary od 0,5 m do nawet 15 m wysokości i szerokości do 3 m. Znanych jest około 25 gatunków rośliny, spośród których większość to formy dzikie, wyselekcjonowane z naturalnych stanowisk. Ponadto świdośliwa jest bardzo zróżnicowana gatunkowo, występuje wiele mieszańców, dlatego często trudno zaklasyfikować dany okaz do konkretnej odmiany i stwierdzić ile tych odmian występuje.
W warunkach naturalnych zwykle rośnie w grupach, tworząc luźne kępy lub zbite skupiska, występuje w otwartych lasach, ale również w wąwozach, na stokach, nad rzekami, zarówno na terenach nizinnych jak i górzystych. W naszym klimacie w uprawach przydomowych i w zieleni miejskiej najczęściej spotyka się krzewy świdośliwy dorastające do 2-6 m, o pędach wzniesionych lub pokładających się, tworzące szpalery lub luźne grupy.
Krzew kwitnie wiosną, na przełomie kwietnia i maja, pokrywając się dekoracyjnymi białymi kwiatami, zebranymi w kwiatostany po kilka-kilkanaście sztuk. W zależności od odmiany kwiaty mogą mieć delikatne różowe lub czerwonawe zabarwienie. Jest to roślina samopylna, co oznacza, że owoce powstają w wyniku samozapylenia, jednak możliwe jest także zapylenie krzyżowe, gdyż pyłek może być przenoszony przez owady lub wiatr.
Liście świdośliwy, w kształcie elipsy o drobno piłkowanych brzegach, są zaokrąglone u nasady i ostro zaostrzone na wierzchołkach, osiągają długość od 4 do 10 cm (w zależności od odmiany). Młode liście przybierają brązową barwę i są pokryte białymi włoskami, natomiast starsze wybarwiają się na szarozielony kolor. Charakterystyczne dla tej rośliny jest to, że liście przebarwiają się jesienią na kolory żółto-czerwono-brązowe, co daje ciekawy efekt kolorystyczny w ogrodzie.
Owoce
Świdośliwa owocuje na pędach jednorocznych i starszych wytwarzając kuliste owoce przypominające wyglądem jagody borówki amerykańskiej lub miniaturowe jabłuszka, pod względem budowy są to owoce ziarnkowe. Owocowanie rozpoczyna się w 2-4 roku od posadzenia i trwa nawet do 30 lat i więcej w zależności od odmiany. Jagody są różnej wielkości i osiągają średnicę od 0,5 do 1,5 cm. Zebrane w luźne lub bardziej skupione grona po kilka-kilkanaście sztuk, silnie związane z szypułką, raczej nie wykazują tendencji do opadania, jednak przetrzymane na krzewach zbyt długo, tracą smak i robią się miękkie.
Owoce dojrzewają w miesiącach letnich, już od czerwca, początkowo są czerwone, stopniowo ciemnieją, przybierając barwę fioletowo-czarną – prawdopodobnie stąd nazwa nawiązująca do koloru śliwek. Warto tutaj wspomnieć, że istnieje również odmiana o białych owocach, jednak nie jest zbyt popularna. W zależności od odmiany, owoce dojrzewają jednocześnie (takie odmiany wykorzystuje się głównie na plantacjach produkcyjnych) lub nierównomiernie, wówczas zbiory rozłożone są w czasie.
Świdośliwę, z uwagi na słodkie, soczyste owoce, bardzo lubią ptaki, między innymi szpaki, sroki, kwiczoły oraz rudziki, dlatego decydując się na jej uprawę należy mieć to na uwadze i zbiory przeprowadzać regularnie, na bieżąco, w miarę dojrzewania.
Właściwości i wykorzystanie owoców
Owoce świdośliwy to bogactwo witamin (najwięcej z grupy B, A i C) oraz składników mineralnych (m.in. magnezu, potasu, miedzi, kobaltu i innych), są także wartościowym źródłem wapnia i żelaza. Dodatkowo zawierają duże ilości cukrów prostych, kwasy owocowe, błonnik, pektyny, antocyjany, flawonoidy i garbniki. To właśnie z uwagi na obecność antocyjanów o właściwościach przeciwutleniających, uważa się, że owoce świdośliwy wywierają pozytywny wpływ na organizm, wspomagają układ odpornościowy i układ krążenia, są sprzymierzeńcem w zapobieganiu chorobom nowotworowym i cukrzycy.
Z przeprowadzonych badań wynika, że w 100 g owoców świdośliwy znajdziemy do 7 razy więcej wapnia i żelaza, do 4 razy więcej białka i potasu oraz 2 razy więcej witaminy C, niż w owocach borówki amerykańskiej, co sprawia, że jest naprawdę wartościowym surowcem, który warto włączyć do swojej diety.
W zależności od gatunku i stanowiska uprawy, owoce są mniej lub bardziej słodkie i aromatyczne. Wykorzystuje się je nie tylko do bezpośredniej konsumpcji w formie samodzielnej przekąski, ale także jako dodatek do potraw i przetworów. Przygotowuje się z nich dżemy, soki, galaretki, ciasta oraz nalewki. Owoce świdośliwy można również mrozić (wykorzystując później do przygotowania koktajli, lodów itp.) oraz suszyć i stosować jako zamiennik rodzynek lub dodatek do herbatek, jogurtów, muesli.
Świdośliwa jako roślina ozdobna
Część gatunków świdośliwy zyskała popularność jako krzewy ozdobne, ponieważ w okresie kwitnienia rośliny pokrywają się gąszczem pięknych, pachnących kwiatów. Dodatkowo liście przebarwiają się jesienią na różne odcienie kolorów żółtego, czerwonego, pomarańczowego i brązowego. Sadząc zatem świdośliwę w ogrodzie, zyskujemy ciekawy akcent kolorystyczny, szczególnie w okresie jesiennym, a latem smaczne i zdrowe owoce. Rośliny dobrze znoszą cięcie i formowanie, ponadto mają tendencję do tworzenia odrostów, dlatego mogą pełnić także funkcję żywopłotów lub roślin osłonowych tworzących szpaler złożony z krzewów posadzonych w pobliżu siebie. Biorąc pod uwagę walory wizualne świdośliwy oraz łatwość formowania i uprawy, często sadzi się ją na terenach zieleni miejskiej i w parkach. Dobrze wygląda zarówno samodzielnie, jak i w towarzystwie innych krzewów ozdobnych kwitnących w tym samym terminie.
Wymagania uprawowe
Uprawa świdośliwy nie nastręcza większych trudności – roślina nie jest wymagająca, dobrze rośnie w każdej glebie, chociaż preferuje glebę przepuszczalną, piaszczysto-gliniastą o lekko kwaśnym do lekko zasadowego pH (w granicach do 6,0 – 7,5). Rośliny lubią słoneczne, odkryte stanowiska, z dobrą cyrkulacją powietrza, dzięki temu lepiej plonują, są mniej narażone na choroby liści, a owoce mają lepszy smak. Lekki półcień nie jest jednak przeszkodą i na takim stanowisku także można uprawiać krzewy świdośliwy, ważne aby gleba nie była bardzo sucha lub mocno zbita i mokra, ponieważ nie sprzyja to uzyskaniu dorodnych roślin oraz zadowalającego plonu owoców.
Rośliny sadzi się wiosną lub jesienią, jednak te kupowane w pojemnikach można sadzić przez cały sezon wegetacyjny. Należy pamiętać, aby jesienią zrobić to na tyle wcześnie, żeby przed nadejściem mrozów sadzonki zdążyły się ukorzenić – w innym wypadku narażone są na przemarzanie. Jest to wprawdzie roślina mrozoodporna, jednak wcześnie zaczyna wegetację (już w kwietniu), dlatego pąki kwiatowe mogą być narażone na uszkodzenie przez wiosenne przymrozki.
Świdośliwę sadzi się niezbyt głęboko, najlepiej w żyznym podłożu, dodatkowo w początkowym okresie po posadzeniu warto rośliny podlewać (jeżeli nie występują opady), a tym samym zapewnić im warunki do optymalnego wzrostu. Jako że roślina rozrasta się łukowo i charakteryzuje się luźnym pokrojem, zaleca się aby sadzonki (w zależności od odmiany) były rozmieszczone co około 1-3 metry w rzędzie, tym bardziej że często rozrasta się przez odrosty korzeniowe.
Świdośliwa nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych, dobrze reaguje na przycinanie. Młode rośliny przycina się nieznacznie, mocniejsze cięcie można wykonać dopiero po kilku latach od posadzenia, aby odmłodzić roślinę i pobudzić do owocowania. Wiosną warto wykonywać cięcie sanitarne, mające na celu usunięcie chorych, przemarzniętych, zniszczonych lub zbyt gęstych pędów. Co jakiś czas warto zastosować nawożenie dobrze rozłożonymi nawozami organicznymi (obornik, kompost) lub uniwersalnym nawozem wieloskładnikowym, aby odżywić rośliny, należy jednak mieć na uwadze, że świdośliwa w odpowiednim podłożu dobrze radzi sobie sama i nie potrzebuje intensywnego nawożenia.
Najczęściej uprawianym gatunkiem w naszym kraju jest świdośliwa kanadyjska (Amelanchier canadensis) oraz świdośliwa lamarcka (Amelanchier lamarckii), rzadziej spotyka się w przydomowych uprawach świdośliwę olcholistną (Amelanchier alnifolia) i świdośliwę jajowatą. Wymienione gatunki różnią się głównie wysokością do jakiej dorastają, pokrojem, plennością oraz nieznacznie wyglądem liści, trudno je jednak rozróżnić bez specjalistycznej wiedzy, ponieważ często spotyka się mieszańce/gatunki pośrednie.
Rozmnażanie
Świdośliwę rozmnaża się najczęściej wegetatywnie. Rośliny, w zależności od odmiany, dają liczne odrosty korzeniowe, które można pobrać i od razu przesadzić w miejsce docelowe. Rozmnaża się je również przez tzw. odkłady lub sadzonki zielne, pobierane z rośliny i ukorzeniane latem. Szkółki najczęściej stosują szczepienie na odpowiednich podkładkach. Możliwa jest także uprawa z nasion, jednak uzyskane sadzonki często nie powtarzają cech matecznych, krzewy różnią się od nich wielkością i właściwościami owoców, dlatego nie jest to powszechnie stosowana praktyka.
Szkodniki i choroby
Świdośliwa to roślina odporna, nie wykazuje dużej podatności na zagrożenia ze strony chorób i szkodników, dlatego nie wymaga wielu zabiegów ochronnych. Bywa atakowana przez zmieniki, zwójki, przędziorki, kwieciaka jabłkowca, owocnice, jednak uszkodzenia przez nie powodowane nie wpływają na drastyczne zmniejszenie plonów. Młode sadzonki, z uwagi na słabo rozwinięty system korzeniowy, mogą być uszkadzane przez pędraki (larwy chrabąszcza majowego). Problemem, w trakcie owocowania, mogą być również ptaki, dla których owoce świdośliwy są dużym przysmakiem.
Choroby, które zagrażają roślinom to między innymi choroby grzybowe np. rdza, brunatna plamistość, brunatna zgnilizna, mączniak i leukostomoza. Ponadto w sprzyjających warunkach, na roślinach świdośliwy może wystąpić groźna choroba bakteryjna – zaraza ogniowa. Najlepiej wtedy od razu wyciąć porażone pędy i je spalić, natomiast w przypadku silnego porażenia należy usunąć cały krzew, aby choroba nie rozprzestrzeniła się na inne rośliny.
Świdośliwa to ciekawa, łatwa w uprawie i niewymagająca roślina, którą warto wprowadzić do swojego ogrodu. Poza walorami ozdobnymi, posiada także ogromne walory użytkowe z uwagi na dekoracyjne i pachnące białe kwiaty pojawiające się wiosną. Jesienią krzew zdobią dekorcyjne liście, które przybierają różne odcienie żółtego, pomarańczowego, czerwieni i brązu. Jej smaczne i bogate w antocyjany owoce dojrzewają latem, więc mogą stanowić ciekawy dodatek do potraw i przetworów.
2 Comments
Mam u siebie 2 odmiany. Być może to kwestia właśnie odmian, ale nie powalają smakiem. Są smaczne, ale po zjedzeniu nieco większej ilości wydają się mdłe. Za to są bardzo proste w uprawie i owocują w idealnym terminie (między jagodą kamczacką a borówką).
To prawda, nie każdemu one podpasują. My osobiście raczej je dodajemy do różnych domowych koktajli owocowych