Skośnik pomidorowy (Tuta absoluta) – coraz groźniejszy szkodnik pomidorów w Polsce

Zasychające plamy na liściach pomidorów. Uszkodzone pędy. Podziurawione owoce

W uprawach pomidorów pojawia się wiele zagrożeń, które uszkadzają bądź niszczą liście, łodygi oraz owoce. W ostatnich latach jako DIONP otrzymujemy sygnały o pojawie białych, zasychających plam na liściach oraz o dziurach w owocach, w których są szkodniki, a dokładniej – gąsienice. Najwięcej zgłoszeń jest z upraw w tunelach i szklarniach, mniej z upraw w gruncie. Sprawcą takich uszkodzeń jest skośnik pomidorowy (Tuta absoluta) - obcy, inwazyjny gatunek motyla.

Rośliny żywicielskie

Choć nazwa gatunku wskazuje na pomidory (główna roślina żywicielska), to skośnik pomidorowy uszkadza i inne rośliny z rodziny psiankowate. W uprawach warzyw spotkać go zatem można choćby na papryce, bakłażanie, ziemniaku. Może pojawić się na tytoniu. Można go spotkać choćby na psiance czarnej, bieluniu dziędzierzawym, ale nie jest wykluczone, że nie zasiedli innych gatunków z rodziny psiankowate, które są choćby w ogrodach jak np. miechunki, pepino gold, datura itp. Widząc uszkodzenia liści, pędów i owoców na takich roślinach uprawnych i dzikich warto sprawdzić czy to nie skośnik.

Jak wygląda skośnik pomidorowy?

Motyl - długość ciała do ok. 10 mm. Skrzydła pokryte srebrno szarymi łuskami, na przednich skrzydłach widoczne ciemne plamki. Czułki nitkowate. Motyle są aktywne głównie nocą. W ciągu dnia są poukrywane.

Jaja - bardzo małe, o wymiarach 0,36 x 0,22 mm (cylindryczne). Mają białawo-żółte zabarwienie, a tuż przed wylęgiem ciemnieją. Składane są głównie na spodzie liści oraz na pędach.

Gąsienice – po wylęgu mierzą zaledwie 0,9 mm i są prawie niewidoczne dla oka, zwłaszcza, że kolor ciała w tym czasie jest białawy. Rozwijają cztery stadia larwalne. W czwartym stadium rozwojowym gąsienica mierzy już do 7,5 mm, a jej ciało przybiera barwę zielonkawą lub różowawą. Aparat gębowy jest typu gryzącego.

Poczwarka – jest typu zamkniętego, do 10 mm długości. Początkowo jest zielonkawa, lecz z czasem staje się brązowa.

Skąd pochodzi owad?

Skośnik pomidorowy pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie występuje na roślinach z rodziny psiankowate. Stamtąd został zawleczony do Europy, Afryki i Azji. W Europie stwierdzony oficjalnie w 2006 roku, a w Polsce pierwsze sygnały o jego obecności pochodzą z 2013 roku z południowo-wschodniej części kraju. W kolejnych latach szkodnik pojawił się w centralnej i zachodniej Polsce.

Cykl rozwojowy

Skośnik pomidorowy to wybitnie gatunek ciepłolubny. Z tego powodu najlepiej rozwija się pod osłonami. W lata ciepłe także łatwo go spotkać w gruncie, skąd najczęściej przedostaje się z rozsadą bądź nalatuje z okolicznych upraw prowadzonych pod osłonami. W warunkach ciepła jest w stanie wydać kilka pokoleń w ciągu roku. W literaturze wspomina się o 10-12 pokoleniach w ciągu sezonu uprawowego. W gruncie będzie ich mniej, ale też trzeba pamiętać, że niskie temperatury powodują wysoka śmiertelność gatunku.

Ponieważ nie wiadomo ile w danym roku szkodnik jest w stanie wydać pokoleń, stąd też trudno wskazać kiedy loty motyli będą miały miejsce. Tym bardziej w uprawach gruntowych. Z tego powodu w amatorskich uprawach najlepiej już od wiosny, po wsadzeniu rozsady roślin żywicielskich trzeba owada monitorować np. za pomoca pułapek feromonowych, które pokażą kiedy motyle zaczynają latać. Taki monitoring trzeba prowadzić do końca wegetacji danej rośliny.

Gąsienice mogą przepoczwarczać się w miejscu żerowania (liście, pędy, owoce i inne nadziemne części) i wówczas tworzą kokon. Mogą też schodzić do gleby i w niej przepoczwarczyć się bez tworzenia kokonu.

Skośnik pomidorowy zimuje głównie pod osłonami w stadium jaja, poczwarki lub osobnika dorosłego. Jak podaje IOR-PIB, zależnie od warunków klimatycznych cykl rozwojowy jednego pokolenia (od jaja do jaja) w temperaturze 14,0°C może trwać 76,3 dni. W temperaturze 19,7 oC to 39,8 dni, a w temperaturze 27,1°C już tylko 23,8 dni. Przyjmuje się zatem, że jedno pokolenie trwa 29 do 38 dni. Szkodnik pod osłonami może zacząć uszkadzać rośliny w różnym czasie, w zależności od tego jak długo trwa w nich cykl uprawowy, czy są to miejsca całorocznej uprawy, czy też tylko sezonowej. W uprawach amatorskich z uszkodzeniami rośliny zwykle można spotkać się w okresie lata i jesienią. Rzadko zgłaszane są sygnały o wiosennym pojawie gąsienic i uszkadzaniu wsadzonej pod osłony rozsady.

Uszkodzenia roślin

Objawy uszkodzenia liści pomidorów nieco przypominają żerowanie larw miniarek (np. miniarki ciepłolubki lub miniarki psiankowianki), ale tu problemem jest gąsienica motyla, która podobnie jak miniarka wgryza się do wnętrza liścia i wyjada w nim miękisz. To powoduje, że skórka dolna i skórka górna zasychają. Zmieniają wpierw barwę na białawą, a następnie brązową. Przez prześwitującą skórkę można zauważyć ciemne kropki – są to odchody szkodnika. Przy dużym nasileniu gąsienic na liściach może dojść do znacznej utraty powierzchni asymilacyjnej.

Żerowanie gąsienic w pędach ogranicza ich wzrost bądź go wstrzymuje, przy większej liczebności larw. Roślina czasem może mieć zmieniony pokrój. Szkodnik może uszkadzać pąki wierzchołkowa, kwiaty oraz owoce. Odchody zdradzają jego obecność. W owocach może tworzyć korytarze pod skórką bądź wnikać do miąższu. Przez uszkodzenia wnikają do roślin bakterie i grzyby wywołujące gnicie i pleśnie.

Warto wiedzieć, że na większości roślin żywicielskich szkodnik podobnie żeruje. Nie wgryza się w podziemne części np. bulwy ziemniaka.

Jak zwalczać?

Trzeba wiedzieć, że nie jest to szkodnik kwarantannowy. Jest to obcy, inwazyjny gatunek, który w Polsce się już zadomowił i pojawia się corocznie w mniejszym bądź większym nasileniu. Niestety, ale zmiany klimatyczne związane ze wzrostem temperatur będą dla tego gatunku korzystne i jego liczebność i szkodliwość może wzrosnąć.

Poleca się, aby szkodnika monitorować. Do tego celu można zakupić pułapki wychwytujące samce (pułapki feromonowe). Można też stosować pułapki świetlne, które odławiają samce i samice. Takie pułapki już częściowo w sposób mechaniczny ograniczą populację motyli. Z chwilą wykrycia pierwszych szkodników należy rozpocząć ich zwalczanie:

• stosować zmianowanie,
• unikać uprawiania koło pomidorów innych psiankowatych,
• stosować pułapki feromonowe lub świetlne wyłapujące część motyli,
• pod osłonami można nocą włączać lampy owadobójcze UV (takie, które używa się w sklepach spożywczych, restauracjach itp.),
• na amatorskich uprawach można usuwać i niszczyć mechanicznie w trakcie wegetacji liście z widocznymi śladami żerowania gąsienic, pędy i owoce (ale zanim szkodnik opuści miejsce żerowania),
• po zbiorze należy dokładnie wyczyścić miejsce uprawy z resztek, w których szkodnik może zimować (najlepiej głęboko je zakopać, przekazać na bioodpady albo skompostować – zima powinna szkodnika zniszczyć),
• można hobbystyczne tunele i szklarnie wielosezonowe odkazić jesienią lub wczesną wiosną (przed sadzeniem roślin) oparami siarki, co powinno zaszkodzić zimującym gąsienicom i motylom ukrytym w zakamarkach,
• w trakcie wegetacji można szkodnika zwalczać bezpośrednio za pomocą zarejestrowanych biopreparatów lub preparatów chemicznych. Hobbyści muszą pamiętać, że mogą używać tylko środki dla nieprofesjonalnych użytkowników. Do zwalczania skośnika są choćby dostępne preparaty na bazie: bakterii Bacillus thuringiensis spp. kurstaki, oparte na spinosadzie oraz azadyrachtynie A. Dla amatorów głównie poleca się spinosad, ewentualnie małe opakowania biopreparatów na bazie bakterii Bacillus. Profesjonaliści w typowej ochronie chemicznej mogą używać choćby środki oparte o benzoesan emamektyny. Ponieważ rejestr środków ochrony roślin się zmienia, więc co roku należy sprawdzać co jest zarejestrowane i co wolno używać.
  

  Autorzy: Paweł i Beata Bereś

  Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl