Patison – jak uprawiać w ogrodzie?

Patison bywa nazywany dynią letnią lub dynią talerzową z uwagi na oryginalny kształt przypominający dysk, talerz z krótkimi wypustkami dookoła, statek UFO czy też rozgwiazdę morską. We Francji z kolei spotyka się określenie biret kapłański, a w Anglii dynia-ostryga. Nazwa wywodzi się prawdopodobnie z języka francuskiego, gdzie słowo pâtisson, pochodzące od określenia pâté, oznacza ciasto i nawiązuje do kształtu warzywa. Na świecie znanych jest wiele odmian tej rośliny, jednak w Polsce uprawia się zaledwie kilka i to najczęściej amatorsko. Patison najbardziej popularny jest w kuchni śródziemnomorskiej, we Francji i na południu Europy oraz w Rosji i Stanach Zjednoczonych.

Wygląd i uprawa patisonów

Patison to roślina o pokroju krzaczastym, rozrastająca się na boki i dorastająca do 50-70 cm wysokości, dlatego zaleca się, aby poszczególne egzemplarze były sadzone w rozstawie 100-120 cm. Wytwarza jadalne owoce w kolorze białym, zielonym lub żółtym, jednak zdarzają się odmiany o bardzo ciemnej skórce, od fioletowej do prawie czarnej. Kształtem przypominają spłaszczone lub lekko wypukłe dyski o delikatnie lub mocno pofałdowanych brzegach, które w zależności od odmiany, mogą osiągać rozmiary od 10 cm do 30 cm średnicy i wagę nawet do 1,5 kg.

Liście są duże, ciemnozielone, osadzone na długich łodygach pokrytych małymi, delikatnymi kolcami, które znajdują się również na liściach, co powoduje, że są szorstkie w dotyku. Duże kwiaty koloru żółtego pojawiają się w czerwcu, zarówno męskie, jak i żeńskie. Owocowanie rozpoczyna się stosunkowo szybko, bo już po 40-50 dniach od posadzenia, zbiory trwają cały sezon aż do pierwszych przymrozków, na które roślina jest bardzo wrażliwa. Warto podkreślić, że częste zbiory pobudzają roślinę do wytwarzania kolejnych owoców, więc jeżeli zależy nam na wysokim plonie, warto owoce zrywać jak najczęściej, gdy osiągną odpowiadającą nam wielkość. Dodatkowo patison cechuje się słabym przyswajaniem i nie kumuluje metali ciężkich, co jest jego bardzo wartościową cechą.

Patisona uprawia się z nasion, które w optymalnych warunkach (w zależności od odmiany) wschodzą po około 5-10 dniach od posadzenia, a pierwsze plony można zbierać już po 5-7 tygodniach od dnia wysiewu. Jako że jest to roślina wrażliwa na przymrozki i ciepłolubna, nasiona wysiewa się do gruntu najwcześniej w drugiej połowie maja, wsadzając do gleby po 1-2 sztuki na głębokość 2-3 cm. Po wschodach słabszą siewkę wyrywamy pozostawiając tą mocniejszą, która będzie dalej rosła.

Warzywo można uprawiać także z rozsady, którą przygotowuje się na miesiąc przed planowanym wysadzeniem, czyli nie wcześniej niż w drugiej połowie kwietnia. Proiponujemy osobiście siewy w trzeciej dekadzie kwietnia lub w pierwszych dniach maja w warunkach hobbystycznych na parapecie okiennym. Przy takim sposobie uprawy, nasiona najlepiej wysadzać pojedynczo do oddzielnych pojemników, aby nie było konieczności pikowania – patison tego nie lubi. Rośliny wysadza się do gruntu na przełomie maja i czerwca, gdy minie niebezpieczeństwo wiosennych przymrozków. Przygotowywanie rozsady pozwala przyspieszyć zbiór plonów, warto jednak wiedzieć, że patisony należy przesadzać bardzo ostrożnie, aby nie naruszyć bryły korzeniowej, ponieważ w innym przypadku nie przyjmą się, bowiem siewki źle znoszą uszkodzenie korzeni. Nie jest to roślina wymagająca pod względem uprawowym, pod warunkiem zapewnienia jej odpowiedniego stanowiska, które powinno być słoneczne, ciepłe i osłonięte od wiatru. Jak wszystkie dyniowate cechuje się dużym zapotrzebowaniem na wodę i składniki odżywcze, dlatego najlepiej rośnie na glebie przepuszczalnej, żyznej, o obojętnym, ewentualnie lekko kwaśnym odczynie pH (pH-metr jest TUTAJ). Stanowisko przeznaczone do uprawy patisona warto jesienią wzbogacać kompostem, nawozami zielonymi lub dobrze rozłożonym obornikiem, co zapewni dobry start roślinom.

System korzeniowy patisona jest mocno rozbudowany, ale dość płytki, dlatego w czasie suszy rośliny mogą wymagać podlewania, szczególnie w okresie zawiązywania owoców, w innym wypadku szybko więdną, a owoce karleją i jest ich mniej. Aby zapobiec nadmiernemu wysychaniu podłoża, warto stosować ściółkowanie, co dodatkowo ogranicza rozwój chwastów.

Choroby i szkodniki patisona

Po siewach lub po wsadzeniu sadzonek należy dbac o to, żeby roślin nie przerosły chwasty. Do ich zwalczania zwykle wykorzystuje się mechaniczne wyrywanie lub pielenie. W późniejszym czasie patison lepiej sobie radzi z zachwaszczeniem, gdyż się rozrasta.

Patison jest dość tolerancyjny na choroby i szkodniki w porównaniu do innych dyniowatych, niemniej warunki uprawy, odmiana, czy też warunki pogodowe mogą zwiększać lub obniżać zagrożenie ze strony najważniejszych organizmów. Patisony narażone są w większości przypadków na te same organizmy co inne dyniowate.

Zazwyczaj problemem są choroby, zwłaszcza grzybowe, które są odpowiedzialne m.in. za rozwój mączniaka prawdziwego, mączniaka rzekomego, czy też szarą pleśń. Pojawiają się szkodniki np. przędziorek chmielowiec, mszyce, ślimaki, a ostatnio coraz częściej chrząszcze stonki kukurydzianej uszkadzające kwiaty.

W celu zapobiegnięcia pojawowi chorób i szkodników należy stosować ogólne metody profilaktyczne typu: dobór odmian mniej podatnych na choroby, stosowanie płodozmianu, izolację nowych roślin od ubiegłorocznych miejsc ich uprawy, stosowanie się do zasad allelopati (dobre i złe sąsiedztwo), odpowiednie miejsce uprawy, nawożenie i pielęgnacja.

Profilaktyka ograniczania chorób i szkodników z zastosowaniem metod niechemicznych oparta jest także choćby na wyciagach roślin, olejkach roślinnych, olejach, czy też mikroorganizmach - wiele jest tu uniwersalnych rozwiązań dostępnych TUTAJ.

Gdy niestety pojawią się w większym nasileniu choroby i szkodniki to może być koniecznośc uzycia zarejestrowanych preparatów chemicznych - TUTAJ.

Wykorzystanie

Patison to warzywo o wszechstronnym kulinarnym wykorzystaniu. Ma łagodny smak i aromat, dzięki temu dobrze komponuje się z innymi dodatkami. Młode owoce patisona nie wymagają obierania, można je jadać w całości, również na surowo. W miarę wzrostu i dojrzewania skórka twardnieje i wymaga obierania. Miąższ najczęściej przybiera kolor jasnokremowy lub jasnozielony, skórka jest biała, kremowa, żółta lub zielona, ewentualnie prawie czarna – w zależności od odmiany.

Owoce patisonów można gotować, zapiekać (w tym nadziewane), smażyć, grillować i marynować. Są świetnym dodatkiem do zup oraz gulaszy, czy też zapiekanek warzywnych. Nadają się do marynowania lub kiszenia, jednak tutaj najlepiej wykorzystywać małe okazy, mające maksymalnie kilka centymetrów średnicy, gdyż wtedy są najlepsze i zachowują chrupkość. Niewiele osób wie, że z patisona można przygotować również frytki. Ze względu na delikatny i lekko kwaskowaty posmak wykorzystuje się go również jako dodatek w potrawach słodkich, np. racuchach, ciastach i ciasteczkach.

Warto wiedzieć, że dojrzałe patisony można dość długo przechowywać (nawet 2-3 miesiące w temperaturze pokojowej) i nie tracą przy tym smaku.

Wartości odżywcze patisona

Podobnie jak inne rośliny z rodziny dyniowatych, patison jest wartościowym warzywem i warto włączyć go do swojej diety. Zawiera duże ilości wapnia, ponadto składniki mineralne (magnez, żelazo, potas, mangan i cynk) oraz witaminy, szczególnie z grupy B, witaminę C, K i beta-karoten (prowitamina witaminy A), a także błonnik, który wspomaga pracę jelit i ułatwia przemianę materii. Jest lekkostrawny i niskokaloryczny (w 100 g miąższu znajdziemy tylko 15-20 kcal), przy tym zawiera bardzo mało cukrów, dlatego mogą spożywać go także osoby walczące z nadwagą oraz cierpiące na cukrzycę. Z kolei świeże nasiona wykorzystuje się wspomagająco w walce z pasożytami jelitowymi z uwagi na zawartość specyficznych alkaloidów – kukurbitacyny, które są dla nich toksyczne, pozostając obojętnymi dla człowieka.

Do jedzenia nadają się także kwiaty patisona – można je dodawać do potraw lub tworzyć z nich samodzielne dania smażąc w cieście naleśnikowym.

Niewiele jest roślin, które tak przyciągają wzrok jak patison. Kształt owoców przywodzi na myśl różne skojarzenia, a dostępne wersje kolorystyczne wzbogacą niejedno danie. Ponadto posiada także szereg walorów zdrowotnych, co powoduje, że jest coraz chętniej uprawiany w naszym kraju. Warto testować nowe odmiany, zarówno krajowe, jak i zagraniczne oraz przede wszystkim włączyć go do swojej diety, z uwagi na wartościowy skład.

Odmiany przetestowane przez DIONP