Ogórecznik lekarski (Borago officinalis) w ogrodzie – uprawa i wykorzystanie

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis) – roślina jednoroczna, należąca do rodziny ogórecznikowatych. Pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego skąd rozprzestrzenił się na całą Europę i Azję. Używany był już przez rzymskich legionistów m.in. jako dodatek do wina dodający odwagi. W Polsce uprawiany dla celów kulinarnych i leczniczych, ale wchodzi także w skład niektórych mieszanek „łąk kwietnych”. Bywa, że dziczeje z upraw – wtedy uznawany jest za chwast. Spotykany także pod takimi nazwami zwyczajowymi jak choćby miodnik, pazyra, borak. Warto wiedzieć, że to roślina miododajna.

Wygląd rośliny

Ogórecznik dorasta do 60 cm wysokości, zajmuje też stosunkowo dużo przestrzeni wokół siebie z uwagi na rozłożysty pokrój. Zarówno łodygi, jak i liście pokryte są szorstkimi włoskami, które po roztarciu wydzielają zapach świeżych ogórków. Kwitnie latem w czerwcu i lipcu. Najbardziej powszechne są odmiany o kwiatach barwy niebiesko-fioletowej, znane są jednak również odmiany o kwiatach białych lub różowych. Pięciopłatkowe, zwieszające się do dołu kwiaty wyrastają na szczycie łodygi, po kilka sztuk na jednej.

Uprawa w ogrodzie

Jako że ogórecznik to roślina jednoroczna, zwykle uprawiany jest z nasion, wysiewanych wczesną wiosną bezpośrednio na grządkach. Optymalna głębokość siewu to 1-2 cm, a odległość pomiędzy rzędami powinna wynosić 30-40 cm. Pierwsze siewki pojawiają się po 2-3 tygodniach, jednak wschody są bardzo nierównomierne. Ogórecznik pozostawiony na grządce dostatecznie długo sam się rozsiewa, więc może się zdarzyć, że wiosną pojawią się młode rośliny bez konieczności wysiewu nasion. Nadaje się także do uprawy w pojemnikach na tarasie i balkonie, należy wtedy przewidzieć odpowiednio dużo miejsca dla rozłożystych pędów. Z uwagi na dużą ilość kwiatów na roślinie i ciemnozielone liście, ogórecznik bywa uprawiany także jako roślina ozdobna.

Dodatkowo nie jest wymagający pod kątem uprawowym, jednak najlepiej rośnie na słonecznym stanowisku, chociaż poradzi sobie również w miejscu lekko zacienionym. Podłoże powinno być żyzne, o neutralnym pH i optymalnej wilgotności. Uprawiając ogóreczniki warto zachować min. 30-40 cm odległości od innych roślin, ponieważ silnie rośnie i konkuruje z innymi warzywami/ziołami o wodę i składniki pokarmowe. Pozyskiwanie i wykorzystanie.

Do wykorzystania pod kątem kulinarnym i zielarskim nadają się zarówno kwiaty, jak i liście ogórecznika lekarskiego. Można ich używać w formie świeżej, mrożonej lub suszonej. Świeże liście i kwiaty zbiera się przez cały sezon wegetacyjny, pamiętając że najlepsze są kwiaty prawie w pełni rozwinięte. Do suszenia surowiec pozyskuje się na początku kwitnienia. Należy wówczas ściąć całe kwitnące pędy, a następnie wysuszyć w przewiewnym miejscu luźno rozłożone lub podwieszone.

Ogórecznik zawiera wiele substancji aktywnych, w tym flawonoidy, garbniki, związki śluzowe, kwasy organiczne i sole mineralne, a także witaminę C i krzemionkę w łatwo przyswajalnej postaci. Ziele działa moczopędnie, bakteriobójczo i przeciwzapalnie. Ponadto wspomaga przemianę materii i usuwanie szkodliwych substancji z organizmu. W celach zdrowotnych stosuje się najczęściej olej z nasion oraz napary i odwary z ziela. Olej wspomaga leczenie nerwic, depresji, działa lekko uspokajająco i dobroczynnie w okresach wzmożonego wysiłku umysłowego i fizycznego. Dodatkowo wpływa korzystnie na błony śluzowe układu pokarmowego i oddechowego, dzięki temu łagodzi przebieg infekcji dróg oddechowych. Odwary stosowane zewnętrznie są pomocne przy trudno gojących się ranach, oparzeniach i odmrożeniach, trądziku a także świądzie skóry. W przeszłości liście często wykorzystywano w celach leczniczych np. w postaci herbat, naparów oraz kulinarnych - dodawano je do rosołu i do masła. Obecnie liście i kwiaty najczęściej zjada się w sałatkach, a z nasion tłoczony jest zdrowy olej, bogaty w kwasy z grupy omega oraz kwas gamma-linolenowy. Ogórecznik znalazł również zastosowanie w kosmetyce, jest pomocny w pielęgnacji skóry suchej, wrażliwej, łuszczącej się. Z uwagi na orzeźwiający zapach i kwaskowaty smak przypominający ogórka, młode liście wykorzystuje się głównie w postaci świeżej jako dodatek do sałatek z pomidorów, ziemniaków czy też ogórków. Równie dobrze sprawdzi się w połączeniu z serem typu feta i arbuzem. Starsze liście również można wykorzystywać, nadają się np. do zup, pesto lub zapiekanek warzywnych, omletów i pieczeni, ale należy je wcześniej sparzyć. Warto pamiętać, że im starsze liście, tym mają więcej włosków, dlatego najlepsze do celów kulinarnych są młode listki. Kwiaty wykorzystuje się najczęściej do sałatek oraz do ozdabiania deserów i jako dodatek do napojów. Można je suszyć, ale również mrozić np. zalane wodą w formie do kostek lodu, tak przygotowane są doskonałym dodatkiem do napojów. Pokrojonymi liśćmi lub kwiatami aromatyzuje się octy, wina i likiery.

Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl