Nicienie zwalczające szkodniki

Co to są nicienie?

Nicienie to nic innego jak zwierzęta bezkręgowe. Najwięcej ich zamieszkuje środowisko glebowe, ale mogą żyć w wodzie (słodkiej i słonej), a także w części nadziemnej. Zasadniczo najwięcej mówi się o nicieniach-szkodnikach roślin, o nicieniach-pasożytach człowieka i zwierząt, a mniej o tych pożytecznych, które pomagają nam walczyć ze szkodniami owadzimi, ale także są i takie, które ograniczają inne nicienie. Do tego ogromna liczba nicieni bierze udział w rozkładaniu materii organicznej, stąd są kluczowe dla obiegu materii w przyrodzie i przepływie energii.

Nicienie stosowane w biologicznej ochronie roślin zwykle osiągają długość od 0,6 do 0,8 mm długości, a więc są malutkie. Żeby zobaczyć, jak wyglądają z bliska zazwyczaj stosuje się mikroskopy, chociaż w niektórych przypadkach można je zauważyć „gołym okiem”, a przynajmniej to co robią ze szkodnikami. Nicienie rozmnażają się płciowo. U wielu gatunków występuje dymorfizm płciowy tzn. wizualnie samiec różni się od samicy np. wielkością ciała.

W biologicznej ochronie roślin zazwyczaj bazuje się na nicieniach należących do dwóch rodzajów: Steinernema oraz Heterorhabditis.

W jaki sposób nicień zabija szkodnika?

Nicienie z chwilą pojawienia się w ich pobliżu żywiciela (jego larwy, gąsienicy lub owada dorosłego) za pomocą larw infekcyjnych wnikają do ciała szkodnika. Mało tego, niektóre gatunki aktywnie poruszają się w glebie poszukując swej ofiary, zatem są jak „psy gończe” tropiące ofiarę. Do ciała szkodnika (albo jego larwy, gąsienicy albo osobnika dorosłego) larwy nicieni wnikają zwykle przez naturalne otwory ciała: otwór gębowy, odbyt lub przez przetchlinki za pomocą których owady oddychają.

Gdy larwy przedostaną się do wnętrza szkodnika zaczyna się niesamowite zjawisko. Nicienie uwalniają ze swojego przewodu pokarmowego bakterie symbiotyczne. To one są naturalnym preparatem owadobójczym. Nicienie z rodzaju Steinernema uwalniają do ciała szkodników bakterie z rodzaju Xenorhabdus, które przechowują w specialnym "zbiorniku" wewnątrz ciała, natomiast nicienie z rodzaju Heterorhabditis uwalniają bakterie z rodzaju Photorhabdus, które zazwyczaj wypełniają całe ich ciało. Wymienione nicienie są holobiontami, czyli organizmami, które tworzą mały ekosystem wewnątrz swego ciała, będąc gospodarzem dla różnych symbiontycznych bakterii.

Bakterie te są bardzo ważne, gdyż szybko się namnażają i w ciągu kilku, kilkunastu lub kilkudziesięciu godzin zabijają szkodnika. W między czasie larwy nicienia odżywiają się ciałem szkodnika, namnażają się w nim (czasem przechodzą aż 2-3 cykle rozwojowe w ciele żywiciela zanim ten zginie) i ostatecznie po jego śmierci opuszczają jego resztki. Tu trzeba wspomnieć, że nicienie z rodzaju Steinernema są rozdzielnopłciowe, czyli do ich rozmnożenia w ciele ofiary dojdzie wówczas, gdy znajdą się samce i samice. Z kolei nicienie z rodzaju Heterorhabditis są hermafrodytami czyli obojniakami i nie potrzebują partnera aby się namnażać.

Po namnożeniu się nicienie opuszczają ciało żywiciela. Część z nich (szacuje się, że ok 30%) natychmiast jest gotowa do zainfekowania kolejnej ofiary. Pozostałe potrzebują czasu. Niektóre mogą wchodzić w stadium przetrwalnikowe i dopiero w odpowiednich warunkach się aktywują i poszukują ofiary. Nicienie mogą być przyciągane do swoich ofiar m.in. przez wydzielany przez nie dwutlenek węgla, rozpuszczone w wodzie składniki kutikuli, czy też choćby odchody mogą działać zwabiająco.

Jak stwierdzić, że biopreparat był skuteczny?

Zazwyczaj obserwacja ma charakter ogólny, czyli jeżeli nie widzimy pogłębiania się szkód powodowanych przez szkodniki np. na trawniku lub na grządkach, w tym nie widzimy ich żerowania to jest już wskazówka, że zastosowany biopreparat zadziałał. Gdyby jednak zanurzyć się głębiej w tą tematykę to warto wiedzieć, co się dzieje z ciałem szkodników po tym jak opanują je nicienie i bakterie jakie ze sobą wprowadzają.

Po infekcji szkodników przez larwy nicieni z rodzaju Steinernema następuje szybki rozkład tkanek w ciele owada. Wewnątrz masowo namnażają się larwy, które wypełniają powłoki ciała. Gdyby wyciągnąć takiego szkodnika opanowanego przez nicienie to można niekiedy zobaczyć białawe larwy widoczne przez przeźroczysty oskórek martwego osobnika. Zwykle ciało martwego szkodnika przybiera barwę szarą lub beżową. Po pęknięciu oskórka na zewnątrz wydostaje się od jednego do nawet kilkuset tysięcy nowych larw nicieni.

W przypadku nicieni z rodzaju Heterorhabditis porażony przez nie szkodnik zazwyczaj zmienia barwę na czerwonawą, pomarańczową lub bordową. Dodatkowo tkanki ciała owada przyjmują śluzowatą konsystencję.

Co wpływa na skuteczność biopreparatów zawierających nicienie?

• wilgotność gleby (gleba musi być wilgotna przed, w czasie i do 10-14 dni po aplikacji biopreparatu, absolutnie nie wolno zalać gleby),
• temperatura gleby (musi być powyżej 5-10 stopni Celsjusza w zależności od biopreparatu ale nie wyższa niż 33 stopnie),
• temperatura wody (przy rozrabianiu biopreparatu potrzebna jest woda w temperaturze 15-20 stopni Celsjusza, bez chloru),
• promieniowanie UV (zabieg musi być wykonany wieczorem, promienie UV niszczą nicienie),
• dawka (musi być zgodna z zaleceniami producenta),
• termin zwalczania (musi być związany z cyklem rozwojowym szkodnika),
• aplikacja biopreparatu (musi być wykonana sprzętem opryskującym pozbawionym filtrów, aby zawiesina z nicieniami wydostała się przez dyszę do średnio lub grubokroplistego oprysku, cały czas należy mieszać ciecz w opryskiwaczu).
• świeżość biopreparatu (przeterminowany może być nieskuteczny, w tym przechowywany w złych warunkach)

Biopreparaty zawierające nicienie z rodzaju Heterorhabditis dostępne w Polsce

• Heterorhabditis bacteriophora – zawarty jest w biopreparacie LARVANEM (Koppert Polska) służy do zwalczania larwy różnych gatunków chrząszczy, między innymi opuchlaka truskawkowca i chrabąszcza majowego.
• Heterorhabditis bacteriophora – zawarty jest w biopreparacie NEMA-GREEN (Biocont Polska) stosowany jest przeciwko pędrakom (ogrodnicy niszczylistce, guniaku czerwczyku, Hoplia philanthus).
• Heterorhabditis bacteriophora – zawarty jest w biopreparacie NEMATOP (Biocont Polska) do zwalczania larw opuchlaków.
• Heterorhabditis bacteriophora – zawarty jest w biopreparacie DIANEM (Biocont Polska) do zwalczania larw stonki kukurydzianej.
• Heterorhabditis bacteriophora – zawarty jest w biopreparacie NEMASYS D (Royal Brinkman Polska) służy do zwalczania pędraków w glebie, w tym chrabąszcza majowego i ogrodnicy niszczylistki.

Biopreparaty zawierające nicienie z rodzaju Steinernema dostępne w Polsce

• Steinernema carpocapsae – zawarty w biopreparacie CAPSANEM (Koppert Polska) służy do doglebowego zwalczania gąsienic szkodników z rodzin sówkowatych (w tym znanych rolnic), omacnicowatych i larw koziułkowatych. Środek ten używa się ponadto do zwalczania larw szeliniaka sosnowca i chrząszcza Capnodis tenebrionis, a także larw różnych innych gatunków chrząszczy i prostoskrzydłych np. turkuciowatych.
• Steinernema carpocapsae – zawarty w biopreparacie NEMASTAR (Biocont Polska) służy do doglebowego zwalczania rolnic i inne gąsienice w glebie, turkuciowatych i komarnic.
• Steinernema feltiae – zawarty w biopreparacie ENTONEM (Koppert Polska) służy do doglebowego zwalczania larw ziemiórek, opuchlaka truskawkowca oraz poczwarek mączlika, natomiast aplikowany nalistnie ogranicza larwy mączlika.
• Steinernema feltiae – zawarty w biopreparacie SCIA-RID (Koppert Polska) służy do doglebowego zwalczania larw ziemiórek.
• Steinernema feltiae – zawarty w biopreparacie NEMAPLUS (Biocont Polska) służy do zwalczania larw ziemiórek.
• Steinernema feltiae – zawarty w biopreparacie NEMAPOM (Biocont Polska) służy do zwalczania larw owocnic, przezierników i owocówek.
• Steinernema kraussei - zawarty w biopreparacie NEMASYS L (Royal Brinkman Polska) służy do zwalczania larw opuchlaków.

Autor: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl