Murarka ogrodowa - pszczoła, która pomaga ogrodnikom

Zeolit w ogrodnictwie

3 kwietnia, 2020

Pierwsze warsztaty ogrodnicze DIONP

30 kwietnia, 2020

Pszczoła samotnica, która pomaga ogrodnikom

Murarka ogrodowa (Osmia rufa L.) to pszczoła samotnica z podrodziny miesierkowate, która od kilku lat jest powszechnie i na dużą skalę wykorzystywana w ogrodnictwie (zwłaszcza sadownictwie) do zapylania roślin. Obok zapylania roślin nie dostarcza człowiekowi nic więcej czyli nie produkuje produktów pszczelich takich jak choćby miód. Ten miód jest jej zbędny, bo nie potrzebuje dawki węglowodanów, gdyż nie zimuje w postaci aktywnego ruchowo osobnika. Zbiera jedynie pyłek dla larw, który często łączy z nektarem celem sklejenia ziaren ze sobą. Zbiera tylko tyle pyłku ile potrzeba na wyżywienie jednej larwy w komorze lęgowej.

Murarka ogrodowa wspomaga zapylanie roślin

Jest pospolita w całej środkowej Europie, przy czym preferuje tereny użytkowane przez człowieka, w tym okolice zabudowań, gdzie łatwiej jest jej znaleść miejsca do gniazdowania. Już za dawnych lat żyła choćby w chałupach drewnianych (mnóstwo szczelin, pokryte strzechą) i korzystała z wiejskich ogrodów jakie były tuz obok. W Polsce występuje około 90 gatunków z tej podrodziny, a murarka ogrodowa jest tylko jednym z nich, który zyskał znaczenie w ogrodnictwie i rolnictwie. Owady nie tworzą koloni (społeczeństwa jak np. u pszczoły miodnej). Żyją samotnie. Jeden osobnik jest całkowicie niezależny od drugiego. Nie ma przywódczej roli wśród owadów. Jeżeli obok siebie jest wiele gniazd wówczas powstaje tzw. pseudokolonia, która może liczyć setki lub tysiące pszczół, ale żadna z nich nie współpracuje z innymi.

Murarka ogrodowa jest pszczołą bezpieczną dla otoczenia (zwłaszcza dzieci), gdyż choć ma małe żądło (należy do żądłówek), to użądli nas tylko wówczas, gdy mocno ją zdenerwujemy, a trudno to zrobić, gdy się nie jest oprawcą owadów. Nie ma ona zakodowanej walki w obronie gniazda i królowej, tak jak pszczoła miodna. Nie jest gatunkiem agresywnym, nie tworzy koloni, nie tworzy roju, dlatego tak powszechnie jest stosowana w ogrodach do zapylania roślin. Choć tak jak inne pszczoły ma aparat gębowy typu gryzącego to nie gryzie bez powodu.

Jak wygląda murarka ogrodowa

Samica: długość ciała dochodzi do 12 mm, głowa czarna z czarnymi włoskami, krótkie czułki, silny aparat gębowy typu gryzącego, szczoteczka brzuszna koloru pomarańczowego (a raczej rudego, stąd w nazwie łacińskiej - rufia), żądło krótkie i pozbawione zadziorów. Gdyby przyrównać pszczołę miodną do murarki ogrodowej, to obok wielkości daje się zauważyć, że murarka jest bardziej "kudłata". Poza tym, jej odwłok jest zaokrąglony, podczas gdy u pszczoły miodnej jest bardziej stożkowy. Murarka nie posiada na odnóżach koszyczków do zbierania pyłku - ten pyłek zbiera w inny sposób - ziarna pyłku przechwytuje szczoteczka brzuszna, czyli nic innego jak włoski na ciele. To na włoskach pod odwłokiem ta pszczoła transportuje pyłek.

Samiec: długość ciała dochodzi do 10 mm, głowa czarna z białymi włoskami, długie czułki, brak żądła.

Ubarwienie ciała: ciemnobrązowe z zielonym, metalicznym połyskiem.

Cechy charakterystyczne: obfite owłosienie ciała na spodzie odwłoka służące do zbierania pyłku z kwiatów (są to tzw. brzuchozbieraczki czyli nie mają koszyczka na odnóżach jaki jest np. u pszczoły miodnej/trzmiela). Szczoteczka brzuszna z przodu może być czerwona, a z tyłu jest czarna. Reszta włosków ciemnobrązowa.

Dystans przelotu pszczół: około 300-400 metrów. Okres lotu: od marca do czerwca (około 4 miesięcy) – jest to gatunek wiosenny.

Cykl rozwojowy (biologia) murarki ogrodowej

Murarka ogrodowa rozwija jedno pokolenie w ciągu roku. Jest to wczesnowiosenny gatunek owada zapylającego. Stadium zimującym są owady dorosłe nowego pokolenia zamknięte w kokonach. Pierwsze kokony pojawiają się zwykle od lipca lub sierpnia, następnie zimują aż do połowy kwietnia kolejnego roku. Niesamowite jest to, że cykl rozwoju owada nowego pokolenia w gnieździe trwa niemal 12 miesięcy - od momentu złożenia jaja np. w kwietniu lub maju danego roku, do wylotu z kokonu pszczoły np. w kwietniu/maju kolejnego roku upływa tak wiele czasu, a sama długość życia dorosłej pszczoły latającej wśród roślin to zaledwie 3 miesiące.

W zależności od temperatury (im cieplej tym wcześniej) od końca marca lub na początku kwietnia wygryzają się z nich osobniki dorosłe. Owady wylatują nawet przy temperaturze 15 stopni Celsjusza. Jako pierwsze pojawiają się samce, a dopiero po 7-14 dniach samice. Do czasu pojawu samic, samce zdobywają pokarm i oczekują na ich pojaw. Wczesny wylot przeżywają tylko osobniki najsilniejsze, zatem jest to dobór naturalny - słabsze egzemplarze giną, by najsilniejsze mogły przekazać swoje geny.

Lot pszczół trwa do połowy lub do końca czerwca, ale niekiedy samice można jeszcze spotkać w lipcu, co zależy od pogody. W tym czasie owady aktywnie zapylają rośliny, ale także kopulują ze sobą. Jeden samiec może zapłodnić 3-4 samice. Samce poszukują tylko niezapłodnionych samic.

Zapłodnione samice następnie szukają miejsc do założenia gniazda. Z chwilą znalezienia odpowiedniego stanowiska np. rurki trzciny, pęknięcia w drewnie lub w murze itd. owad przynosi pyłek zebrany z kwiatów, następnie składa w pobliżu niego białawe jajo, po czym przynosi glinę wymieszaną ze śliną i buduje ścianę pierwszej komory (tzw. kompartmenty). Kolejnym krokiem jest budowa kolejnej i kolejnej komory, w których jest pyłek, jajo i ściana oddzielająca od kolejnej komórki. W jednej rurce może być 2-15 komór lęgowych w zależności od jej długości, a w każdej z nich owad układa (strzepuje) od 0,15 do 0,28 grama pyłku. Wlot do gniazda pszczoła czopuje także gliną o grubości nawet do 1 cm, aby utrudnić wrogom naturalnym zniszczenie larw lub wyjedzenie im pyłku. Zaczopowanie wylotu jest wykonane z grubszej warstwy gliny, co pokazuje, że instynktownie pszczoła troszczy się o ochronę całego gniazda.

Okres składania jaj przypada od połowy kwietnia do połowy czerwca. Murarka składa około 15-20 jaj. Z jaj znajdujących się jak najbliżej wylotu wylęgają się samce, a w głębszych częściach dopiero są jaja z których wylecą samice. Zazwyczaj w jednym gnieździe jest 50% samic i 50% samców.

Zwykle po 7-10 dniach od momentu złożenia jaj wylęgają się z nich larwy pierwszego stadium rozwojowego. Larwy pojawiają się w gnieździe od końca kwietnia, ale zwykle dzieje się to od maja. Odżywiają się pyłkiem przyniesionym do gniazda przez osobnika dorosłego i przechodzą przez kolejne stadia rozwojowe, które trwają do końca sierpnia. Cały czas są zamknięte w komórce jaką stworzyły osobniki dorosłe.

Od końca lipca larwy stopniowo się przepoczwarczają w uwitym kokonie. Pierwsze wylęgi osobników dorosłych następują pod koniec sierpnia. Owady nie opuszczają jednak kokonów tylko w nich zimują do kolejnego roku. Po zimowaniu, w zależności od temperatury od końca marca lub od kwietnia wylatują z kokonów dorosłe osobniki.

Murarka ogrodowa, Osmia rufa, cykl rozwojowy

Cykl rozwojowy murarki ogrodowej

Gdzie naturalnie zimuje murarka ogrodowa?

Murarka ogrodowa zimuje w warunkach naturalnych na obszarze całej Polski. Swoje gniazda buduje m.in. w różnych zagłębieniach w pniach drzew, stertach drewna, w pęknięciach murów, w pęknięciach zapraw murarskich, w szczelinach drewnianych belek, w pędach suchych łodyg itd.

Warto wiedzieć, że owady same nie tworzą miejsc gniazdowania tylko ich poszukują. Jeżeli zatem ktoś podaje, że murarka wygryza w łodygach otwory i w nich zakłada gniazda – myli się. W internecie niektórzy podają, że murarka może niszczyć rośliny pod budowę swoich gniazd – to także jest nieprawda.

Choć murarka ogrodowa jest pszczołą samotnicą, to kilkadziesiąt pszczół budując gniazda obok siebie samoczynnie tworzy kolonie, przy czym nie występuje tu życie społeczne.

Błędne jest myślenie, że murarka ogrodowa zasiedli każdy otwór jaki dla niej przygotujemy. Owady są pod tym kątem wybredne i mierzą siły na zamiary. Jeżeli otwór będzie za mały wówczas większy owad się do niego nie zmieści, z kolei jak będzie za duży, to pszczoła nie będzie w stanie budować komórek – straciłaby za dużo sił. Owad zatem wybiera tylko te miejsca, które rozmiarem warunkują jej zapełnienie gniazda.