
Dlaczego trawnik żółknie? – rdza żółta nowym zagrożeniem dla traw ozdobnych
23 grudnia, 2024
Kukurydza pękająca odmiany Negro Cine – minikolby o ciemnych ziarniakach
24 grudnia, 2024Kanianka czyli diabelskie włosy – ciekawa roślina pasożytnicza

Kanianki to pasożyty obligatoryjne
Kanianki to rośliny, które zależnie od ujęcia systematycznego zalicza się do rodziny kaniankowatych (Cuscutaceae) lub powojowatych (Convolvulaceae). Doliczono się na świecie około 170 gatunków, chociaż niektórzy autorzy podają liczbę 150, a jeszcze inni około 200.
Literatura wskazuje na występowanie na obszarze naszego kraju 10 gatunków kanianek. Część gatunków została do Polski zawleczona kilkadziesiąt lat temu i się zadomowiła. Jedne gatunki są rzadko pojawiające się, a inne łatwo spotkać. Te gatunki to: kanianka macierzankowa (Cuscuta epithymum), kanianka pospolita tzw. europejska (Cuscuta europaea), kanianka wielka (Cuscuta lupuliformis), kanianka koniczynowa (Coscuta trifolii), kanianka wonna (Coscuta suaveolens), kanianka lnowa (Cuscuta epilinum), kanianka amerykańska (Cuscuta gronovii), kanianka polna (Cuscuta campestris), kanianka południowa (Cuscuta australis) oraz Cuscuta cesatiana. Ponadto w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego rośnie kanianka odgięta (Cuscuta reflexa).
Kanianki to niezwykle ciekawe rośliny jednoroczne w naszej strefie klimatycznej. Można je spotkać także pod potoczną nazwą – diabelskie włosy !!! W niektórych krajach są pospolite, a niekiedy wręcz szkodliwe, a w niektórych rzadkie, wręcz objęte częściową ochroną.
Groźny chwast, ale też i ciekawostka botaniczna
Dawniej kanianki były uwzględniane w programach ochrony roślin jako chwasty, które się zwalczało na gruntach przeznaczanych pod uprawę roślin. Może ktoś jeszcze pamięta, że kanianki były kiedyś uznane za organizmy kwarantannowe (tzw. lista A2), które obowiązkowo zwalczano w Polsce (choćby na mocy Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 maja 1990 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie kwarantanny roślin). Zmieniło się to z chwilą wejścia Polski do UE.
Dziś kanianki są głównie ciekawostką, ale mogą być też realnym zagrożeniem, gdyż nadal mogą się liczniej pojawiać na niektórych roślinach uprawnych. Gdy pojawiają się na roślinach uprawnych mogą je osłabiać, a niektóre wręcz niszczyć. Poza tym mogą przenosić wirusy roślinne na inne rośliny, a także mogą stanowić zagrożenie dla niektórych zwierząt, które skarmia się paszą, w której kanianka się znalazła. W tkankach kanianki są zgromadzone związki które mogą mieć działanie toksyczne np. kuskytyna. Tu jednak także informacja wyjaśniająca, że kanianki były i są wykorzystywane w lecznictwie naturalnym, stąd też kuskytyna w odpowiednio dobranych dawkach jest wykorzystywana w fitoterapii.
Trzeba również wiedzieć, że kanianki są tzw. chwastami zastrzeżonymi w materiale siewnym roślin pastewnych, oleistych i włóknistych i ich nie może tam być, a w niektórych krajach, do których materiał siewny jest eksportowany mogą być organizmami kwarantannowymi. Z tego powodu Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa weryfikuje jakość materiału siewnego na obecność gatunków niepożądanych.
Uzależnione od żywicieli
Kanianki to rośliny pasożytnicze tzw. pasożyty obligatoryjne, które odżywiają się kosztem innych roślin. Są to tzw. pasożyty pędowe. Są w pełni uzależnione od roślin żywicielskich, bez których by nie przetrwały i nie mogły przejść własnego cyklu rozwojowego. Ponadto rośliny te to tzw. pasożyty całkowite (holoparazyty) bowiem są pozbawione chlorofilu bądź zawierają go śladowe ilości, zatem nie potrafią się same odżywiać np. przez fotosyntezę i są zdane wyłącznie na swojego żywiciela, którego okradają z pokarmu, a jednocześnie szkodząc mu lub go wręcz niszcząc. Wskazuje się, że kanianki mogą ukraść żywicielowi nawet do 80% pokarmu, które ten wytworzył na drodze fotosyntezy. Są to zatem efektywni złodzieje pożywienia.
Jedne gatunki kanianek ą bardzo wyspecjalizowane i zasiedlają tylko jednego żywiciela np. kanianka lnowa występująca tylko na lnie, a inne np. kanianka pospolita mogą mieć różnych żywicieli.
Żywicielami kanianek mogą być rośliny dziko rosnące, jak i uprawiane przez człowieka. Mogą to być rośliny jednoroczne, jak i wieloletnie. Mogą to być małe roślinki, jak i duże krzewy a nawet drzewa. Na fotografiach załączonych do niniejszego tekstu można zobaczyć przykład kanianki na roślinie chryzantemy.
Wygląd i rozwój
Kanianka to roślina o nitkowatym kształcie, która bardzo szybko przyrasta na długość. W ciągu doby może urosnąć o kilka cm. Patrząc na nią można praktycznie tylko dostrzec pędy, acz liście są tylko bardzo zredukowane do małych łusek. Kanianka kwitnie wytwarzając obupłciowe kwiaty zwykle koloru białego bądź różowego. Po zapyleniu wytwarza torebki nasienne w których są okrągłe nasionka. Nasionka są w stanie przeżyć w glebie do 10-12 lat.
Po wykiełkowaniu pędu z nasionka poszukuje on rośliny żywicielskiej bazując na związkach zapachowych wydzielanych przez rośliny. Do swojej ofiary zbliża się wykonując ruchy. Jej pędy aktywnie się rozrastają w kierunku żywiciela. Są ruchliwe i oplątują go po czym kanianka wytwarza enzym uszkadzający ścianę komórkową i za pomocą ssawek (tzw. haustoriów) łączy się z ofiarą. Ssawki wnikają do wiązek przewodzących skąd bezpośrednio odżywiają się.
Szkodliwość kanianek zależy od tego jak bardzo się rozrosła wokół żywiciela, w tym jakich jest on rozmiarów. Główna szkodliwość to okradanie roślin z wody i składników odżywczych. To zwiększanie ryzyka porażenia roślin przez patogeny. Sama kanianka może także uszkadzać delikatne pędy roślin prowadząc do ich deformacji, a czasem wręcz ich zamierania.
Ograniczanie kanianki
Kanianka to dla wielu ogrodników ciekawostka botaniczna. Może być jednak groźna, dlatego też, jeżeli pojawi się w ogrodzie i zacznie się rozrastać trzeba ją zwalczyć. Zasada jest taka, żeby nie dopuścić do rozsiania się jej nasion. To nasiona są główną drogą migracji pasożyta. Można je nieświadomie przenieść np. z roślinami i glebą, czy też na różnych pojemnikach. Można także komuś przez przypadek podarować roślinę porażoną kanianką. Przy likwidacji ognisk kanianki trzeba zwrócić uwagę na dokładne usunięcie jej pędów, bo może się ona rozrastać z ich pozostawionych fragmentów. Nasiona kanianki znajdujące się na głębokości większej niż 4 cm nie kiełkują, dlatego też przekopywanie miejsc w których kanianka się pojawiła jest pewnym sposobem ograniczania jej pojawu w kolejnym sezonie. Dodatkowo wdraża się płodozmian.
Warto wskazać, że w starszych zaleceniach ochrony roślin do zwalczania kanianki rekomendowano wykaszanie roślin, które opanowała zanim uwolniła nasiona, a następnie były one palone, a rośliny wokół ogniska jej pojawu zalecano opryskiwać herbicydami.