Dziki szczypiorek – występowanie, uprawa oraz właściwości

Dziki szczypiorek występuje naturalnie w Polsce, zwłaszcza w lasach liściastych, a także w terenach przyleśnych np. na polanach. Można go spotkać także w starych parkach. W postaci zdziczałej pojawia się w różnych innych miejscach np. skwerach zieleni, bulwarach miejskich, czy też w starych ogrodach. Na naszej działce występuje od kilkudziesięciu lat w starym sadzie jabłoniowym (ponad 30-letnim), ale nikt go tam nie sadził, stąd zapewne to naturalne stanowisko lub został tam zawleczony przez wiatr, zwierzęta.

Jest to roślina wieloletnia, zimująca w gruncie, niewymagająca żadnego okrywania. Jest odporna na mróz. Malutkie cebulki o średnicy zwykle do 0,5-1 cm znajdują się niekiedy na dużej głębokości, czasami do 10 cm. Cebulki i korzonki jakie z nich wyrastają tworzą jakby karpę – wzajemnie się przerastają tworząc zbitą masę korzeni. Na powierzchni objawia się to kępkowym występowaniem szczypiorku. Roślina preferuje stanowiska słoneczne i półcieniste, ale można ją spotkać także w miejscach zacienionych. Preferuje gleby zasobne w wodę, ale nie zalane. Części zielone (szczypior) pojawiają się zwykle od marca, niemniej z uwagi na coraz łagodniejsze zimy, a niekiedy wręcz ich brak może się zdarzyć, że już od stycznia lub lutego następują wschody. Zielone części roślin dostępne są do późnego lata, a czasami i jesieni, jednak wszystko zależy od przebiegu warunków pogodowych – w lata suche szybciej zamierają. Dziki szczypiorek jest pierwszą, naturalnie występującą, bez użycia jakichkolwiek osłon (inspektów, tuneli, szklarni) nowalijką. Liście są znacznie cieńsze niż szczypiorku uprawnego i bardziej przypominają delikatną młodą trawę. W odróżnieniu od trawy nie są jednak płaskie, lecz owalne i puste w środku. Nie są pokryte włoskami, lecz delikatnym woskiem. Osiągają nawet do 20-30 cm wysokości. Po delikatnym dotknięciu liście uwalniają olejki eteryczne o charakterystycznym cebulkowo-czosnkowym aromacie. Dziki czosnek ma kwiaty zbliżone do wyglądu czosnku uprawnego, lecz są one mniejsze. Przybierają barwę różowawą, łososiową lub fioletowawą.

W warunkach naturalnych dziki szczypiorek jest mało podatny na choroby i szkodniki, co jest jego wielkim atutem i co doceniają miłośnicy ekologii. Warto jednak wiedzieć, że nie jest on w 100% odporny na zagrożenia, stąd może być porażany choćby przez mączniaka, zgnilizny cebulek, ale także i niektóre szkodniki np. wciornastki. Jest jednak znacznie bardziej odporniejszy od tego uprawianego w ogrodach, co także wynika z miejsc w jakich naturalnie występuje.

Dziki szczypiorek podobnie jak jego uprawny krewniak mają właściwości przyprawowe, ale i lecznicze. Zanim zaczęto uprawiać celowo szczypiorek w ogrodach był pozyskiwany z natury, głównie dla celów medycznych, co robili m.in. starożytni Rzymianie. Szczypiorek to cenne źródło witamin np. A, K, C, B1, B2, B6, niacyny, kwasu pantotenowego, ale także minerałów m.in. potasu, wapnia, fosforu, magnezu, sodu, żelaza cynku, miedzi, selenu itd. Jest bogaty w kartenoidy, zwłaszcza luteinę, allicynę, a także w związki siarczkowe (odpowiadają m.in. za charakterystyczny zapach). Jest mało kaloryczny. Dziki szczypiorek to przede wszystkim naturalny środek o działaniu bakteriobójczym i grzybobójczym. Ma działanie moczopędne, poprawia profil lipidowy, wpływa na wzrok, w tym wskazuje się, że może działać przeciwnowotworowo. Jest również wspaniała przyprawą stawianą na równi ze szczypiorkiem uprawnym, ale i czosnkiem.

Dziki szczypiorek coraz częściej jest celowo wprowadzany do ogrodów jako naturalna przyprawa. Cebulki zwykle pozyskuje się od osób, które mają go w swoich ogrodach, bądź wysiewa z nasion. Można go też pozyskać z natury np. łąk, polan, ale trzeba pamiętać, że pozyskiwanie go ze ściółki leśnej może być uznane za wykroczenie. Trzeba także uważać na oszustów, którzy zwykły szczypiorek uprawny sprzedają jako ten dziki. Żeby szczypiorek dziki znalazł dobre warunki trzeba pamiętać o jego wymaganiach, o których wyżej napisano. W dobie coraz większego problemu z niedoborem wody może zaistniej potrzeba podlewania go, co znacznie wydłuży okres zbierania szczypioru. Dziki szczypiorek warto sadzić w pobliżu lub pomiędzy truskawkami, gdyż może ograniczać choćby rozwój szarej pleśni. Nie jest też lubiany przez nornice, stąd też sadzi się go przy warzywnikach oraz wśród roślin cebulowych ozdobnych, celem ograniczenia uszkodzeń jakie te gryzonie powodują. Osoby uprawiające dziki czosnek nie powinny go nawozić nawozami sztucznymi ani chronić chemicznie jeżeli przyrostek „dziki” lub „naturalny” ma być zachowany.

Dziki szczypiorek zrywa się (ścina) już od wczesnej wiosny, a czasami i w zimie, jeżeli ta jest łagodna. Najlepiej smakuje i najwięcej wartości odżywczych ma w początkowych fazach rozwojowych (świeże przyrosty). Nie należy go ścinać zbyt nisko nad ziemią, najlepiej w połowie lub nieco poniżej połowy wysokości szczypioru. Gdy jest susza, to szczypior wolniej rośnie, żółknie, jest mniej soczysty, a tym samym smak jest inny i właściwości odżywcze również. Jego zbyt silne przycięcie w tym czasie może zakończyć wegetacje. Warto w takich okresach podlewać glebę wokół roślin. Zbiory szczypioru trwają nawet do połowy lata lub jesieni w zależności od roku. Przez cały ten czas można także wykopywać cebulki, niemniej najsmaczniejsze i najbardziej odżywcze są jesienią. Jest to związane z tym, że w cebulach gromadzą się w tym czasie cenne substancje odżywcze na okres spoczynku zimowego.

Dziki szczypiorek wykorzystuje się dokładnie w taki sam sposób jak ten typowo ogrodowy. Jego cebulowo-czosnkowy smak to idealny dodatek choćby do twarogu, jajecznicy, różnych sałatek, pesto, do zup i wielu innych. Doskonały jest na świeżo, ale można go mrozić i suszyć.

Najprostszym sposobem jest podzielenie cebulek i ich rozsadzenie. Można to zrobić już od jesieni lub wczesnej wiosny. Można także rozmnażać z nasion acz trzeba uważać na oszustów sprzedających zwykły szczypiorek.

Autor: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl