Drosophila suzukii (muszka plamoskrzydła) – groźny szkodnik owoców

Poprawna identyfikacja

Osobnik dorosły – mucha przypominająca wyglądem muszkę owocową. Osiąga długość ciała od 2 do 3,4 mm. Rozpiętości skrzydeł to 5-6 mm. Samiec jest mniejszy od samicy i ma długość ciała od 2,6 do 2,8 mm. Zabarwienie ciała jest żółtawe lub brązowe. Na odwłoku znajdują się ciemnobrązowe pasy. Oczy są zabarwione na czerwono. Skrzydła są błoniasta, przeźroczyste, a u osobników męskich tuż przy ich górnej krawędzi znajdują się czarne plamki. Jest to cecha charakterystyczna pomagająca w identyfikacji gatunku. Plamki z chwilą wylotu samców z poczwarek są niewidoczne. Dopiero ukazują się po kilkunastu godzinach. Dodatkowo u samców pod mikroskopem widoczne są dwa ciemne grzebienie na łączeniach segmentów przednich odnóży. U samic takich plam na skrzydłach nie ma, w tym grzebieni na odnóżach. Cechą pozwalającą zidentyfikować samicę muszki plamoskrzydłej jest m.in. pokładełko (aparat kopulacyjny), który posiada dwa rzędy silnie usklerotyzowanych zębów, które są dłuższe i ciemniejsze niż reszta pokładełka. Taka budowa pokładełka pozwala przecięć skórkę owoców.

Jajo – jest niewielkie, podłużne, długości 0,4-0,6 mm i średnicy około 0,2 mm. Po złożeniu jest przeźroczyste, a następnie przybiera barwę białą. Jaja posiadają̨ dwie „rurki oddechowe”, które z chwilą ich umieszczenia pod skórką owocu wystają̨ ponad nią.

Larwa – jest beznoga, barwy białej lub kremowej, często z prześwitującym przewodem pokarmowym przez okrywy ciała. Ostatecznie osiąga do 5,5-6 mm długości oraz 0,7-0,8 mm średnicy. Jest trudna do wykrycia w owocu oraz do identyfikacji, zwłaszcza gdy w uprawie są larwy innych wyżlin.

Poczwarka - jest cylindrycznego kształtu, czerwonobrązowa, długości do 3,5 mm i szerokości 1,2 mm. Posiada dwa małe wyrostki na końcu.

Identyfikacji gatunku dokonuje się głównie na podstawie analizy mikroskopowej osobników dorosłych, która daje największe szanse na poprawność obserwacji. Dodatkowo w przypadku wykrycia obecności larw w owocach zasadnym jest ich umieszczenie z owocami w izolatorze entomologicznym celem wyhodowania form dorosłych. Identyfikacja gatunku na podstawie larw może być obarczona dużym błędem. W identyfikacji gatunku pomagają także pułapki feromonowe wskazujące na jego liczebność w miejscu prowadzenia produkcji.

Cykl rozwojowy

Muszka plamoskrzydła może rozwijać kilka pokoleń w ciągu roku, ale wiele tu zależy od przebiegu warunków klimatycznych, w tym pogodowych oraz dostępności do roślin żywicielskich. Przyjmuje się, że w ciągu roku owad ten rozwija od 3 do 9 pokoleń, ale w niektórych krajach np. Japonii ich liczba dochodzi do 13. Stadium zimującym gatunku są osobniki dorosłe, które ukrywają się np. w spękaniach kory roślin na plantacjach albo w innych zakamarkach, także w okolicach siedzib człowieka. Wiosną, z chwilą wzrostu temperatur następuje wylot much z zimowisk. Ma to zwykle miejsce, gdy temperatury są wyższe niż 5 stopni Celsjusza.

Po kopulacji samice zaczynają składać jaja do dojrzewających owoców. Za pomocą ząbkowanego pokładełka samica nacina skórkę owocu i składa swoje jaja. Taka budowa pokładełka sprawia, że owad doskonale sobie radzi z jędrnymi owocami o twardszej skórce. Inne wyżlinowate tego nie potrafią. W jednym owocu w zależności od jego rozmiarów może być os jednego do kilku jaj. Są widoczne głównie pod dużym powiększeniem, a to dlatego że ze skórki wystają ich rurki oddechowe. Jedna samica w ciągu swojego kilkutygodniowego życia może złożyć do 200-300 jaj lub więcej w zależności od warunków. W zależności od temperatury larwy wylęgają się już po 1-3 dniach. Okres ich żerowania w owocu może trwać do kilku dni lub do dwóch tygodni. Dorosłe larwy przepoczwarczają się w owocu, na jego skórce lub też mogą opadać na glebę. Stadium poczwarki trwa od kilku dni do nawet ponad miesiąca. O długości trwania tego stadium decyduje głównie pogoda. Rozwój szkodnika najlepiej zachodzi w temperaturze około 21oC. Im chłodniej tym wolniej owad się rozwija, ale również im cieplej (powyżej 25 stopni Celsjusza) tym bardziej spada aktywność samic, a także sprawność rozrodcza osobników męskich.

Rośliny żywicielskie

Muszka plamoskrzydła jest polifagiem mogącym rozwijać się na różnych gatunkach roślin uprawnych, ale i dzikorosnących. Znana jest jako szkodnik owoców miękkich, zwłaszcza borówki wysokiej, maliny, jeżyny, truskawki, poziomki, porzeczek, agrestu, czereśni, wiśni, śliw, aronii, ale również i choćby moreli, brzoskwini czy też winorośli. Równie dobrze może występować na roślinach alternatywnych dzikorosnących m.in. na bzie czarnym, jeżynie, antypce, czereśni ptasiej, jarzębinie, jemiole, czy też choćby jagodzie leśnej. Muszka nie jest wybredna co do owoców, stąd też zasiedla głównie te, których skórkę jest w stanie naciąć pokładełkiem. Obok owoców literatura wskazuje także na możliwość odżywiania się szkodnika choćby sokiem wyciekającym z dębów, czy też słodkimi wydzielinami miodników. Owad może również zasiedlać owoce opadłe na ziemię. W nadchodzących latach zapewne liczba gatunków roślin, na których pojawi się szkodnik wzrośnie, stąd konieczny jest dokładny monitoring jej występowania.

Szkodliwość

Uszkodzenia owoców powodują zarówno osobniki dorosłe (w mniejszym stopniu) oraz larwy. Owad jest groźny zarówno dla owoców znajdujących się na roślinach, jak również w trakcie ich transportu, przechowywania oraz ekspozycji na hali sprzedażowej. Samice poprzez nacinanie pokładełkiem skórki owoców celem złożenia jaj powodują zranienia owoców, tym większe im więcej jaj składają. Nacięcie skórki otwiera drogę patogenom wywołującym choroby do łatwiejszego przedostania się do wnętrza owocu. Obserwuje się również powstawanie blizn i skorkowacenia. Największa szkodliwość gatunku związana jest z żerowaniem larw. Wyjadając miąższ powodują, że w tym miejscu zapada się skórka, stąd też owoce tracą swoją wartość handlową. Dodatkowo, larwy pozostawiają w owocu odchody, a przez zranienia mogą przenikać również grzyby (np. szara pleśń, drożdże Hanseniaspora uvarum) i bakterie odpowiedzialne za gnicie owoców. Z owoców uszkodzonych przez muszkę plamoskrzydłą często unosi się zapach fermentującego soku. Problemem jest również to, że owoce uszkodzone przez muszkę, zwłaszcza fermentujące przywabiają inne szkodniki np. inne wyżlinowate np. powszechnie występującą wyżlinę karłowatą. Dużym problemem jest to, że nawet pojedyncze owoce uszkodzone przez muszkę plamoskrzydłą są przyczyna dyskwalifikacji całego towaru. Straty finansowe są zatem bardzo wysokie.

Monitoring występowania

Monitoring występowania muszki plamoskrzydłej powinien być prowadzony na jak największym obszarze, włącznie z małymi ogrodami, od wczesnej wiosny. Najlepszym sposobem do obserwowania pojawu szkodnika na plantacjach jest wykorzystanie pułapek wabiących z atraktantem, które zwabiają osobniki dorosłe w konkretne miejsce. Można wówczas je zidentyfikować pod binokularem, a co najważniejsze policzyć, co z kolei pokaże poziom nasilenia występowania szkodników w danym momencie. Użycie pułapek wabiących, systematycznie kontrolowanych pozwala wyznaczyć dynamikę ich nalotów na rośliny, ze wskazaniem terminów maksimum pojawu na przestrzeni całego sezonu wegetacyjnego, co jest ważne w planowaniu strategii zwalczania. Mniej precyzyjnymi obserwacjami pokazującymi już raczej poziom szkodliwości gatunku jest obserwacja liczby owoców z uszkodzeniami charakterystycznymi dla gatunku. Warto wykonywać przesiewowe testy np. z wykorzystaniem szklanych słoików celem sprawdzenia w warunkach pokojowych czy w podejrzanych owocach pobieranych z plantacji nie ma larw szkodnika, które szybciej przejdą swój rozwój w takim miejscu i po wylocie dorosłych much można je zidentyfikować.

Profilaktyka i zwalczanie

Kluczowa jest profilaktyka, która obowiązkowo powinna być połączona ze stałym monitoringiem szkodnika. Bardzo ważne jest usuwanie i niszczenie owoców uszkodzonych przez muszkę, w tym opadłych na ziemię, co pozwala ograniczać miejsca namnażania się owada. Zasadne jest usuwanie wszystkich owoców z roślin, w tym tych niehandlowych, tak aby nie stały się miejscem namnażania się szkodnika. Unikanie zakładania plantacji w pobliżu innych roślin żywicielskich, zwłaszcza wiśni i czereśni. Tam, gdzie to możliwe stosowanie przed dojrzewaniem owoców siatek ochronnych na roślinach o bardzo drobnych oczkach, z jednoczesnym monitoringiem, czy pod osłoną nie ma szkodnika. Rzadsze sadzenie roślin, prześwietlanie korony celem zwiększenia przepływu powietrza i lepszego doświetlenia pozwala częściowo zniechęcać samice do zasiedlania owoców. Profilaktycznym sposobem jest także zwiększenie częstotliwości zbioru owoców, co ograniczy pojaw owoców przejrzałych, które samice chętniej zasiedlają. Przy handlu owocami poleca się stosowanie pojemników jednorazowych, ewentualnie wielorazowych, ale muszą być bardzo dokładnie oczyszczane. Gdy wykaże się, że na plantacjach jest muszka plamoskrzydła należy wdrożyć sortowanie owoców i niszczenie tych, które zostały uszkodzone. Zalecane jest również na plantacjach zasiedlonych przez muszkę pułapek do masowego odłowu much szkodnika, co ogranicza liczbę zasiedlanych owoców. Na plantacjach silnie zagrożonych należy wdrożyć metody interwencyjnej ochrony roślin z użyciem dostępnych preparatów.

Autorzy: dr hab. inż Paweł K. Bereś, mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl