Cyklantera stopowata (dziki ogórek) – uprawa i pielęgnacja w ogrodzie

Cyklantera zaczyna zdobywać popularność wśród ogrodników

Cyklantera (Cyclanthera) to jednoroczna roślina z rodziny dyniowatych (Cucurbitaceae), spokrewniona z ogórkami, dyniami, cukiniami, arbuzami itd. Jak jest spokrewniona to poniekąd dla ogrodników jest to już informacja, że wymagania co do uprawy mogą być podobne. I tak właśnie jest.

Cyklantera jako taka pochodzi z Ameryki Południowej. To roślina pradawna, znana z wykopalisk choćby kultury Moche. Za jej ojczyznę podaje się Peru, ale jest już szeroko rozpowszechniona na świecie, w tym zwłaszcza w Azji. W Polsce jest, póki co rzadko spotykana, choć coraz więcej ogrodników-hobbystów dostrzega jej walory i ją sadzi tak w ogrodach, jak i na balkonach i tarasach.

Roślina ta może występować w różnych gatunkach. W Polsce choćby można dostać nasiona cyklantery stopowatej (Cyclanthera pedata), ale także i cyklantery strzelającej (Cyclanthera brachystachya = Cyclanthera explodens). Ta druga znana jest z tego, że jej owoce po dojrzeniu pękają osypując nasiona, stąd nazwa – strzelająca.

Różne nazewnictwo

Cyklantera jest nazywana dzikim ogórkiem, caigua lub achocha. Można ją także spotkać pod nazwą korilla. W naszym ogrodzie DIONP uprawiamy cyklanterę stopowatą (stopową) i to na niej skupimy ten materiał, chociaż zalecenia uprawowe są takie same jak dla innych gatunków cyklantery.

Nasiona można dostać w niektórych sklepach ogrodniczych w kraju albo zakupić za granicą. Jest to roślina ozdobna i jadalna (jako warzywo) o potwierdzonych właściwościach zdrowotnych. Jadalne są liście, młode pędy, owoce i nasiona. Z nasion zresztą tworzy się produkty kosmetyczno-lecznicze. Spożywa się ją na świeżo, a dojrzałe owoce po usunięciu nasion można choćby gotować, piec, smażyć, konserwować itd.

Opis rośliny

Jest to jednoroczne pnącze, które uprawia się z nasion. Jest stosowana jako roślina pnąca się i wówczas wymaga podpór, ale może też być prowadzona na płasko i wówczas jest rośliną płożącą się. Osobiście polecamy prowadzić ją na podporach. Jest dekoracyjna, tworzy zieloną ścianę, ale zarazem lepiej wówczas kwitnie i owocuje, w tym zmniejsza się ilość chorób i szkodników, zwłaszcza chronimy owoce przed ślimakami.

Roślina wytwarza długie, wiotkie pędy, które mogą osiągnąć do ponad 12 metrów długości. Zwykle jednak w Polsce mają długość 2-3 m, rzadko 5 m. Roślina dobrze się krzewi i wspina za pomocą wąsów czepnych oplatając podpory i własne pędy, stąd też tworzy dość stabilną „ścianę”. Cała roślina jest zielona. Pędy zwykle są gładkie, ewentualnie z niewielką ilością włosków. Można spotkać odmiany omszone.

Liście są bardzo dekoracyjne. Są duże (niektóre powyżej 12 cm szerokości), dłoniastodzielne (klapowane), lekko lancetowate (są odmiany z liśćmi bardziej okrągłymi) oraz lekko ząbkowane (tzw. piłkowane). Liście są główną dekoracją tej rośliny. Na liściach zwykle spotyka się niewielkie włoski, choć mogą być odmiany o gładkich bądź szorstkich liściach.

Kwiaty są stosunkowo niepozorne, niemniej w czasie kwitnienia ładnie się prezentują na tle zielonych liści. Cyklantera jest rośliną jednopienną, czyli na jednej roślinie wytwarza kwiaty męskie i żeńskie. Kwiaty męskie mają postać gron o zaznaczonej osi głównej. Poszczególne kwiaty mają postać dzwoneczków lub kubeczków. Są niepozorne. Płatki korony są zwykle białawożółte, choć mogą być białawe lub zielonkawe. Kwiaty żeńskie są podobne, ale wyrastają pojedynczo i nie są tak dekoracyjne jak męskie.

Owoc jest zwykle owalny, silnie wydłużony, z wąskim końcem, który niekiedy jest lekko podgięty. Można go przyrównać nieco do buta skrzata lub do łezki. Przez cały okres owoce są zielone. To też powoduje, że są trudno dostrzegalne na tle zielonych liści. Niekiedy na owocach widać delikatne prążki. U niektórych odmian na owocu są widoczne kolce, a u niektórych są całkowicie gładkie. Różna jest też długość owoców. Niektóre osiągają do 15 cm długości, choć wszystko zależy od warunków uprawy, ale i długości wegetacji. Jest to wszak roślina wybitnie ciepłolubna. Miąższ owoców jest białawy, watowaty. Znajduje się w nim 4-12 nasion, które są barwy brązowo-czarnej. Nasiona przypominają kawałki drewna.

Owoce zbiera się od lipca, praktycznie do końca wegetacji, którą przerywa nadejście ochłodzenia. Najlepsze pod kątem kulinarnym są młode owoce, nie w pełni wyrośnięte. Mają ogórkowy smak jak są młode, a gdy dojrzeją to już wyczuwalna jest nuta paprykowa.

Wymagania uprawowe

Cyklantera preferuje stanowiska ciepłe i nasłonecznione, osłonięte od silnych wiatrów. Chłody silnie ograniczają wzrost roślin, podobnie jak zacienienie. Przymrozki roślinę mogą zniszczyć. Gleba powinna być żyzna, próchniczna, przepuszczalna o pH 6,0-7,0. Może być uprawiana w gruncie, pod osłonami, jak również na balkonach/tarasach w pojemnikach. Podobnie jak inne dyniowate doskonale rośnie na kompoście, a także na glebie nawożonej nawozami organicznymi. Gdy uprawiamy ją na glebie gliniastej lub piaszczystej to warto wybrać dołki i napełnić je żyznym podłożem. W gruncie należy unikać stanowisk zalewanych.

Cyklatera jako roślina dyniowata potrzebuje regularnego dostępu do wody. Lepiej podlewać ją częściej a mniej. Źle znosi podłoże zalane, na którym liście żółkną, a sama roślina może więdnąć z powodu przyduszenia korzeni, zwłaszcza na glebie ciężkiej. Warto glebę mieszać choćby z minerałami kumulującymi wodę np. zeolitem albo z hydrożelem akumulującym wodę w okresach suszy (zwłaszcza przy uprawie pojemnikowej). Można koło roślin umieścić pojemniki kroplujące wodę.

Uprawa hobbystyczna

Cyklanterę uprawia się z nasion. Można siać ją wprost do gruntu, ale poleca się robić rozsadę, co pozwala przyspieszyć wzrost roślin.

Siew wykonuje się zwykle od połowy marca do maja, na parapetach okiennych lub w ogrzewanych szklarenkach. Miejsce uprawy musi być dobrze doświetlone, gdyż inaczej rośliny będą bladozielone, silnie wyciągnięte w kierunku słońca, a ich łodygi zbyt wydłużone i kruche.

Nasiona najlepiej jest od razu wysiewać do doniczek o średnicy minimum 8 cm wsadzając po 2-3 nasionka na głębokość 1-2 cm. Gleba powinna być uniwersalna lub dedykowana do siewu i uprawy rozsady warzyw. Optymalna temperatura do kiełkowania to 18-22oC. Wschody następują po 7-10 dniach, w zależności od warunków. Na czas kiełkowania można doniczki okryć folią, która ustabilizuje nieco temperaturę i wilgotność. Można też nasiona podkiełkować na talerzyku z wilgotną gazą, a następnie z widocznym kiełkiem delikatnie umieścić w glebie w doniczce.

Cyklantera jak i inne dyniowate nie lubi pikowania, dlatego się tego nie robi. Od razu wysiewa się ją do doniczek, które potem są przenoszone i wsadzane w docelowe miejsce uprawy. Przy wsadzaniu w grunt należy pamiętać, aby nie zagłębiać sadzonek poniżej poziomu gruntu ani usypywać kopczyków – dyniowate łatwo wówczas mogą opanować choroby korzeni i pędu np. zgorzel.

W docelowe miejsce uprawy sadzonki przenosi się po ryzyku przymrozków, co zwykle przypada w drugiej połowie maja. Trzeba pamiętać o hartowaniu roślin przed wyniesieniem ich z miejsca tworzenia rozsady, co ograniczy ich żółknięcie i poprawi wzrost. Gdy zapowiada się wiosną ochłodzenie, a rośliny są na zewnątrz, to można je delikatnie okryć włókniną. Przy uprawie kilku roślin warto zastosować odstęp jednej rośliny od drugiej co 50-80 cm. Należy starać się unikać uprawy innych dyniowatych w pobliżu, co ograniczy pojaw szkodników i chorób.

Cyklantera nie wymaga specjalnej pielęgnacji na etapie wzrostu. Co jedyne to można podwiązywać czy rozprowadzać jej pędy po podporach.

Cały czas trzeba pamiętać o regularnym podlewaniu w okresach niedoboru wody. Nawożenie, jeżeli jest konieczne (żyzna gleba ogranicza potrzebę częstego nawożenia), to standardowe jak pod inne warzywa dyniowate. Najlepiej w ogrodnictwie hobbystycznym stosować nawozy uniwersalne, zwłaszcza oparte o biohumusy, obornik itp.

Zagrożenia dla uprawy

Cyklantera w porównaniu do innych dyniowatych dość dobrze sobie radzi z chorobami, ale i szkodnikami. Na etapie siewu mogą się pojawić problemy ze zgorzelą siewek, dlatego należy wysiewać rośliny w dobrej glebie, w tym można choćby użyć niechemiczne, domowe sposoby jak np. podlewanie wyciągiem z grejpfruta, wyciągiem z czosnku, można użyć popiołu drzewnego itp. W późniejszym czasie może pojawić się choćby mączniak prawdziwy i mączniak rzekomy. Co jednak ciekawe, w obserwacjach DIONP zauważyliśmy, że roślina ta jest mniej podatna choćby na mączniaka w porównaniu do ogórka, którego w pobliżu uprawialiśmy. Nie jest odporna, ale znacznie wolniej patogen ją opanowuje. Może tez pojawić się alternarioza czy też szara pleśń. Spośród szkodników można spotkać mszyce, przędziorki, czy też wciornastki. Czasami są to zmieniki, ślimaki i inne. Należy obserwować zatem kondycję roślin.

Autorzy: Paweł i Beata Bereś

Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl