Ćma bukszpanowa – groźny szkodnik bukszpanów

Motyl

Ma rozpiętość skrzydeł od 3,5 do 4,5 cm. Długość ciała dochodzi do 2 cm. Występują dwie formy kolorystyczne osobników dorosłych: forma jasna i forma ciemniejsza, z których ostatnia rzadko się pojawia. Forma jasna ma przedplecze i odwłok białawe z brązowym zakończeniem na końcu ciała. Większa część skrzydeł jest biaława z brązową smugą biegnącą wzdłuż przedniego brzegu pierwszego skrzydła, a także z szerokimi, brązowymi obwódkami wzdłuż zewnętrznych brzegów obu par skrzydeł. Forma ciemniejsza ma brązowawe tło skrzydeł z białym, półksiężycowatym znakowaniem na przedniej parze oraz ciemniejszymi, brązowymi obwódkami wzdłuż zewnętrznych brzegów obu par skrzydeł. Aparat gębowy jest typu ssącego przystosowany do pobierania nektaru z kwiatów.

Jaja

Są okrągłe, średnicy około 1 mm. Początkowo są jasnożółte, a z czasem wchodzą w stadium czarnej główki tzn. przez osłonki przebija czarny kolor puszek głowowych embrionów gąsienic. Składane są na spodniej stronie liści bukszpanu, w postaci złóż liczących po 5-20 sztuk jaj i są pokryte przeźroczystą wydzieliną mocującą je do liści.

Gąsienice

Zaraz po wylęgu mierzą około 1–2 mm długości, ale ostatecznie dorastają do 3,5–4,4 cm długości. Głowa jest czarna, połyskująca z aparatem gębowym typu gryzącego. Początkowo są jasnozielone z brązowymi liniami podłużnymi po bokach ciała, a następnie stają się ciemniejsze. Na bocznej części ciała biegną dwie podłużne czarne paski z białymi kropkami. Mają również czarne kropki zaznaczone na grzbietowej stronie ciała.

Poczwarka

Osiąga do 1,5 – 2 cm długości i jest ukryta w kokonie z białej przędzy ukrytym między liśćmi i gałązkami bukszpanu. Początkowo jest zielona z ciemnymi paskami na grzbietowej powierzchni, a pod koniec przepoczwarzania brązowieje i pojawia się ciemniejszy wzór odpowiadającym brązowemu zabarwieniu krawędzi skrzydeł motyli.

Biologia ćmy w Polsce

Na ten badania nad biologią szkodnika wykonano na Podkarpaciu przez DIONP, IOR-PIB oraz UR Rzeszów. Na ich podstawie stwierdzono, że owad rozwija 3 pokolenia w ciągu roku, niemniej wszystko jest uzależnione od pogody. W Azji szkodnik może wydawać 4-5 pokoleń w roku.

Stadium zimującym są gąsienice znajdujące się w kokonach zbudowanych z 2 liści bukszpanu mocno sklejonych przędzą. Od marca się budzą i kontynuują żerowanie na roślinach. Od końca kwietnia i w maju następuje przepoczwarczenie się gąsienic na roślinach, po czym od drugiej połowy maja zaczynają wylatywać motyle pierwszego pokolenia. Po kopulacji składają jaja na roślinach. Motyle latają do połowy czerwca i przez cały ten czas trwa składanie jaj i w między czasie wylęgają się gąsienice. Samice składają jaja na spodniej stronie liści bukszpanu. Z jaj wylegają się po kilku, kilkunastu dniach (w zależności od temperatury) kilkumilimetrowe gąsienice. Są bardzo żarłoczne i szybko rosną, stąd też po 3-4 tygodniach osiągają docelową wielkość tj. około 4 cm. W temperaturze 20oC czas rozwoju szkodnika od wylęgnięcia się z jaja do pojawu postaci dorosłej nowego pokolenia wynosi około 40 dni. Im wyższa temperatura tym rozwój może być szybszy. Gąsienice pierwszego pokolenia pojawiają się od połowy czerwca i żerują do połowy lipca. W między czasie się przepoczwarczają, stąd od końca lipca pojawiają się motyle drugiego pokolenia, które latają zwykle do połowy sierpnia. Z jaj jakie składają, wylęgają się gąsienice drugiego pokolenia, które żerują przez cały sierpień, a nawet do początku września. W między czasie od końca sierpnia do połowy września znowu pojawiają się poczwarki, z których we wrześniu sukcesywnie wylatują motyle trzeciego pokolenia. Składają jaja i od końca września i w październiku pojawia się trzecie pokolenie gąsienic, które żeruje aż do nastania zimy. To pokolenie jest stadium zimującym.

Jakie rośliny uszkadza ćma w Polsce?

Główną rośliną żywicielską dla gąsienic ćmy są bukszpany (Buxus spp.), w tym Buxus balearica, Buxus bodinieri, Buxus harlandii, Buxus megistophylla, Buxus microphylla, Buxus rugulosa, Buxus sempervirens, Buxus sinica. W Polsce, w większości ogrodów dominuje bukszpan wiecznie zielony zwany bukszpanem pospolitym (B. sempervirens).

Ponadto na Podkarpaciu owad jest stwierdzany już na innych roślinach zarówno uprawianych w ogrodach, jak również przetrzymywanych na tarasach w donicach (na zimę wnoszone do wnętrz). Te rośliny to m.in. trzmieliny (np. trzmielina oskrzydlona - Euonymus alata oraz trzmielina japońska - E. japonicus), ostrokrzewy (Ilex purpurea), muraja wiechowata (Murraya paniculata) ale także irgi (Cotoneaster spp.) oraz laurowiśnie (Prunus laurocerasus). Pojawiają się informacje o kolejnych gatunkach roślin, na których szkodnik żeruje, ale trwa obecnie proces potwierdzania tych przypadków.

Jaka jest szkodliwość ćmy?

Ćma bukszpanowa nie na darmo jest nazywana „azjatyckim najeźdźcą”. To gatunek obcy, inwazyjny z którym mierzy się środowisko ogrodników nie tylko w Polsce. Jest bardzo żarłoczny i płodny, a dodatkowo rozwija aż 3 pokolenia w ciągu roku. Polska dawno nie widziała tak ekspansywnego szkodnika na swoim obszarze. Owadowi niestety sprzyja ocieplanie się klimatu i sytuacja z nim związana może się pogarszać, jeżeli zwiększy się jego szkodliwość dla innych roślin poza bukszpanami. Realne jest to, że gąsienice mogą się dostosować do żerowania na roślinach jakie człowiek uprawia dla pozyskiwania plonów, stąd szkodnik musi być bardzo dokładnie monitorowany.

Gąsienice na roślinach (bukszpanu) żerują ukryte w białawej przędzy, która chroni je przed czynnikami pogodowymi, ale i różnymi zagrożeniami z zewnątrz. Początkowo żerowanie gąsienic jest niezauważalne dla obserwatorów, gdyż z zewnątrz krzewu bukszpanu nic się nie dzieje, nadal jest on zielony, ale jest on wyjadany od środka. Dopiero po rozchyleniu gałązek takiej rośliny można zobaczyć, że wewnątrz krzewu pojawiają się gołożery, czyli pędy pozbawione liści, często z resztkami nerwów, które dodatkowo pokrywa biaława przędza. Gąsienice już po wylęgu są bardzo żarłoczne, tym bardziej, że żerują w grupach. Młode osobniki nie są w stanie gryźć twardych tkanek liści, stąd też początkowo zeskrobują skórkę górną i wyjadają miękisz młodych liści bukszpanu powodując powstawanie na nich białawych plam, które z czasem żółkną, zamierają i wykruszają się. Z zewnątrz wygląda to tak, jakby bukszpan placowo zaczął zasychać. Gdy tylko gąsienice lekko podrosną nie ma już dla nich żadnych przeszkód i mogą całkowicie wyjadać liście oraz młode pędy.

W wyniku intensywnego żerowania powstają rozległe gołożery pokryte oprzędami. Ponadto na zaatakowanych roślinach można zauważyć zielonkawe kulki – są to odchody gąsienic, które przyczepiły się do przędzy. Silnie ogryzione krzewy bukszpanu tracą całkowicie zdolność do przeprowadzania procesu fotosyntezy. To powoduje, że roślina częściowo lub całkowicie zaczyna zamierać, do czego przyczyniają się gąsienice kolejnych pokoleń – roślina nie ma czasu na regenerację. Całkowicie zniszczony bukszpan wydziela specyficzną woń – jest to zapach będący mieszaniną gnijących tkanek i odchodów szkodnika, który przybiera na sile po deszczach. Bukszpan jako roślina zimozielona przez cały rok przeprowadza proces fotosyntezy. Gdy roślina utraci wszystkie liście nie ma już zwykle szans na przeżycie. Nie jest odżywiana, a jej pędy przemarzają. Z tego powodu ćma bukszpanowa stanowi realne zagrożenie dla obecności nasadzeń bukszpanu w Polsce.

Monitoring

Tematykę tą opisano w oddzielnych artykułach, które dostępne są TUTAJ (pułapki feropmonowe) oraz TUTAJ (szukanie jaj szkodnika).

Ochrona bukszpanów przed ćmą bukszpanową

Ćma bukszpanowa zrobiła spustoszenie w uprawach bukszpanu nie tylko dlatego, że za późno ogrodnicy się o niej dowiedzieli, ale także i dlatego, że mało kto wiedział, że owad ten rozwija 2-3 pokolenia w ciągu roku. To spowodowało, że częśc osób jeśli prowadziła już zwalczanie to zwykle myślała, że tak jak przy innych szkodnikach wystarczy raz opryskać i po problemie. Niestety, sa sytuacje, że trzeba wykonać aż 3-4 zabiegi w ciągu roku, aby szkodnika skutecznie zwalczyć, gdyż żeruje on od marca do października, listopada.

Biorąc pod uwagę rozwijanie kilku pokoleń w ciągu roku jednym z najlepszych rozwiązań jest stały monitoring obecności gąsienic na roślinie połączony z obserwacją nalotu motyli. Do tego zabiego ochronne warto stosować od wczesnej wiosny i kontynuować do jesieni. Można stosować albo samą biologię, albo samą chemię, ale można też naprzemiennie stosować chemię z biologią czyli pierwszy zabieg biologia, drugi chemia, trzeci biologia itd. Trzeba pamiętać, że nie każdy środek biologiczny lub chemiczny ogrodnik-hobbysta może użyć. Wybierać należy tylko preparaty do ogrodów z zapisem "dla użytkowników nieprofesjonalnych".

Zwalczanie biologiczne

Do biologicznego zwalczania szkodnika dopuszczone są biopreparaty oparte o Bacillus thuringiensis. Jest to glebowa bakteria owadobójcza, która działa na gąsienice szkodnika niszcząc ich układ trawienny i doprowadzając do śmierci, której objawem jest zczernienie ciała. W Polsce zarejestrowanych jest kilka biopreparatów opartych o bakterie Bacillus. Poniżej prezentujemy te, które były dostępne na rynku w kwietniu 2021 roku. Spośród nich tylko killka posiada na tyle małe opakowania i rejestrację dla hobbystów, że można je używać w ogrodach: