Brązowe plamy na owocu pomidora? – sucha zgnilizna wierzchołkowa

Objawy na roślinie

Sucha zgnilizna wierzchołkowa owocu pomidora jest to choroba nieinfekcyjna, związana z niedoborami składników pokarmowych, a dokładniej z niedoborem wapnia (Ca) w tkankach. Na roślinie widoczne są zwykle różne objawy chorobowe, niemniej najczęściej ogrodnicy skupiają się na owocu, który siłą rzeczy trafia na nasze talerze. Na wierzchołkowej części owoców, zwykle w miejscu w którym był kwiat (on odpada po zapyleniu) powstają suche, wklęsłe plamy zwykle koloru ciemnobrązowego lub brunatnego. Jak sama nazwa choroby wskazuje - "sucha zgnilizna" - w miejscu pojawu tej zgnilizny nie dochodzi do wycieków soków, do gnicia tkanek - uszkodzona powierzchnia jest sucha o ile nie dojdzie do infekcji wtórnej przez patogeny grzybowe lub bakteryjne. Gdyby przekroić taki owoc to zbrunatnienie jest także widoczne w miąższu w pobliżu miejsca powstania plamy.

Mało kto zwraca na to uwagę, ale niedobór wapnia na pomidorze objawia się także na całej roślinie. Przykładowo, może dochodzić do brązowienia i zatrzymania rozwoju stożka wzrostu pędu głównego i pędów bocznych. Rzadko się zdarza, ale może dochodzić także do zmniejszenia się liczby zawiązanych owoców na krzaku na skutek słabszego kiełkowania pyłku po jego padnięciu na słupek kwiatu. Takie kwiaty u roślin wykazujących niedobór wapnia mogą zamierać.

Zwykle objawy niedoboru wapnia ujawniają się na blaszkach liściowych. U najmłodszych, dopiero rozwijających się liści może pojawić się kilka objawów. Jednym z nich może być ściemnienie wierzchołkowej części blaszki oraz pojaw lekko fioletowego przebarwienia pod spodem. Innym objawem może być wydłużenie się blaszek liściowych w górnej części rośliny połączone z ich deformacją, skręcaniem się brzegów i ogonka oraz mniejszą grubością tkanek. Można także zaobserwować żółknięcie brzegów młodych liści.

Przyczyny powstania niedoboru wapnia

Jest ich bardzo wiele i dotyczą różnych kwestii. Najczęstszą jest zbyt mała ilość wapnia w glebie na której uprawia się pomidory. Zazwyczaj problem ten jest zauważalny na glebach lekkich, ale nie jest to wyjątek. Kolejnym czynnikiem jest zbyt niskie pH gleby (poniżej 5,0), które powoduje, że system korzeniowy nie jest w stanie efektywnie pobrać wapnia. Dlatego DIONP od lat apeluje, żeby regularnie badać kwasowość gleby przez cały sezon wegetacyjny choćby z użyciem najprostszych kwasomierzy np. z płynem Helliga. Utrudnione pobieranie Ca może mieć miejsce także wtedy, gdy gleba jest zbyt zasobna w fosfor, co często ma miejsce, gdy nawożenie roślin wykonuje się na oko, bez okresowego badania składu chemicznego gleby w Stacjach Chemiczno-Rolniczych. Adresy Stacji podaliśmy TUTAJ.

Kiedy ogrodnicy wykonują zabiegi pielęgnacyjne wokół roślin pomidora np. usuwają chwasty, palikują, podwiązują itd. to może dojść do mechanicznego wzruszenia lub uszkodzenia systemu korzeniowego, który do czasu regeneracji może słabiej pobierać wapń.

Zwykle jednak problemy z niedobrem wapnia w roślinach nie są takie proste do identyfikacji, a mogą być związane z czynnikami, o których się zazwyczaj nie myśli np. zbyt dużym zasoleniem podłoża, dużymi wahaniami wilgotności gleby (za sucho, następnie za mokro i tak przez pewien czas), zbyt niską wilgotnością powietrza, przesuszeniem gleby, zalaniem gleby, gwałtownymi skokami temperatur, nadmiarem w glebie azotu amonowego, potasu i magnezu itd. Często się zdarza, że problem niedoboru wapnia ujawnia się w lipcu i sierpniu, gdy Ogrodnicy w nadmiarze stosują nawozy potasowo-fosforowe na wybarwianie i smak owoców. Nie można zapominać, że duża liczba odmian pomidora na rynku to także reakcja samej odmiany na to co ją otacza. Wszystkie warunki stresowe dla roślin jakie napotykają w trakcie wegetacji mogą mieć wpływ na słabsze pobieranie wapnia.

Ponieważ przyczyn niedoborów jest wiele, warto przeanalizować każdą z nich czy oby nie dotyczy naszej uprawy.

Dlaczego wapń jest taki ważny?

Mało kto wie, ale wapń (Ca) to jeden z ważniejszych składników, który roślina wykorzystuje do wzrostu. Wpływa na podział i wzrost komórek stożka wzrostu. Ma także działanie stymulujące rozwój owoców, opóźnia starzenie się zielonych części roślin i ogranicza opadanie liści, usztywnia tkanki dzięki czemu rośliny są stabilniejsze. Dużym problemem, na który Ogrodnik nie ma wpływu jest fakt, że sam wapń słabo przemieszcza się w roślinie np. z liści do owoców, dlatego musi być zawsze w zasięgu rośliny. Nie jest choćby przemieszczany ze starszych liści do młodszych. Z tego powodu często obserwuje się lokalności jego niedoboru na roślinie np. na pojedynczych owocach, podczas, gdy inne są w pełni "zdrowe".

Jak zapobiec niedoborowy wapnia?

• Bezwzględnie należy badać pH gleby kilka razy w roku, choćby z wykorzystaniem kwasomierzy. Odczyn gleby (czyli pH) nie jest wartością stałą i zmienia się w czasie wegetacji. Gdy będzie zbyt niskie (kwaśne) to roślina może wykazywać niedobory Ca.
• Warto sprawdzać jaka jest zawartość wapnia w glebie robiąc okresowe badanie gleby w Stacjach Chemiczno-Rolniczych. Gdy jest go za mało, należy wdrożyć wapnowanie.
• Po wsadzeniu pomidorów w grunt należy tak je pielęgnować, żeby mechanicznie nie uszkodzić korzeni.
• Nie można zapominać o regularnym podlewaniu roślin - lepiej mniej a częściej. Przesuszanie gleby lub jej zalewanie to czynniki sprzyjające pojawowi suchej zgnilizny wierzchołkowej owocu.
• W uprawie pod osłonami należy dbać o regularne wietrzenie przestrzeni, ale także nie można dopuszczać do nadmiernych skoków temperatur.
• Jeżeli pomidory uprawia się na glebach słabych, warto na etapie wsadzania sadzonek wymieszać podłoże rodzime z uniwersalną ziemią ogrodniczą.
• Z chwilą stwierdzenia pierwszych objawów suchej zgnilizny można zastosować saletrę wapniową lub saletrę wapniowo-magnezową. Saletrę należy podawać w postaci opryskiwania roślin raz w tygodniu. Bezwzględnie należy dokładnie opryskać owoce i liście. Wapń się nie przemieszcza zbyt dobrze w roślinie czyli jak opryskamy liście to z liści nie przepłynie do owocu i na odwrót, dlatego na efekt nawożenia ma wpływ to jak dokładnie opryskamy rośliny i ich owoce. Stężenie roztworu saletry wapniowej do opryskiwania roślin to 0,5-0,8% a to oznacza 5-8 gramów nawozu rozpuszczonego w 1 litrze letniej wody. Nie należy robić silniejszego. Lepiej zacząć od 5 gramów na 1 litr i co 7 dni opryskiwać pomidory wieczorem. Zmiany na już uszkodzonych owocach się nie cofną. Je należy zerwać bo mogą je opanować choroby grzybowe lub bakteryjne, które się potem przeniosą na inne owoce. Na rynku są gotowe nawozy oparte o saletrę wapniową do opryskiwania różnych warzyw, stąd warto je zakupić i dostosować się do zaleceń jakie na etykiecie podaje producent. 
• Należy umieć odróżniać objawy niedoborów składników pokarmowych od objawów chorób roślin powodowanych przez grzyby, bakterie i wirusy, tak aby niepotrzebnie nie stosować chemicznych środków ochrony roślin i na odwrót, aby nawozem nie "leczyć" choroby infekcyjnej, co nic nie da.

  Podobną chorobę fizjologiczną związaną z niedoborem wapnia można choćby spotkać u dyniowatych np. u arbuza, gdzie wywołuje tzw. "zgniliznę końca kwiatu arbuza", którą opisaliśmy TUTAJ. Sucha zgnilizna wierzchołkowa nie oszczędza innych roślin uprawnych np. dyni, cukini, melona, papryki, bakłażana i innych.

  Autorzy: dr hab. inż. Paweł K. Bereś i mgr Beata Bereś (Ogrodnicy DIONP)

  Opracowano na podstawie własnego doświadczenia i literatury. Wszelkie treści zamieszczone na tej stronie internetowej (teksty, zdjęcia itp.) podlegają ochronie prawnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 2019, poz. 1231 z późn. zm.). DIONP wyraża zgodę na wykorzystanie całości lub części powyższej informacji, pod warunkiem podania źródła i odnośnika do adresu strony internetowej www.dionp.pl